Hael (document)

Sjpelling 2003 van ’t Haels in ’t kort

1. Klinkers

De klinkerteikens zeen wie in ‘t Nederlands. Ein paar apaarte teikens zeen:

de è: deze klinker kumtj väör in wäörd wie bèd, versjèt, mès, rèkke;
de ö: deze klinker kumtj väör in wäörd wie Kölle, pötje, hötje, bös, plökke;
de ó: deze klinker kumtj väör in wäörd wie wós, bós, hóndj, póndj;
de ae: deze klinker kumtj väör in wäörd wie laeve, waes, maete, laeve, aete
de äö: deze klinker kumtj väör in wäörd wie wäörd, väöl, näöle, häökske;
de ao: deze klinker kumtj väör in wäörd wie waord, paol, sjaol, haok.

Sjrief noeat ee, oo, uu, aa es det vanoet ‘t Nederlands verkieërd is, dus: vader, moder, ule, moge, oje, kure, ape, bloje.

2. Twieëklanke

Väörbeeldje van Haelse wäörd mèt twieëklanke:
ieë twieë, mieë, ieëste, zieë ‘twee, meer, eerste, zee’;
oea roead, bloeat, knoeaje ‘rood, bloot, knoeien’;
uue duueske, uuever, huuere ‘doosje, over, horen’;
aej (ich) traej, gaej ‘(ik) treed, wied’;
ej wejje, nejje, letej ‘waaien, naaien, vensterbank’;
aej traej, knaeje, baeje ‘voetstap, kneden, bidden’;
uuj luuj, perrepluuj, Truuj ‘mensen, paraplu, Truus’;
äöj näöj ‘naden’;
oew troew, moew ‘trouw, mouw’;
ooj tegooj ‘(ik heb iets) tegoed’;
aoj (ich) braoj, raoj ‘ik braad, (ik) raad’;
aj aj (doe duis mich pien) ‘ai’;
aaj flaaj, sjaaj ‘vlaai, schade’.

Kees in principe väör ou en neet väör au, behalve es ’t Nederlands au hieët;
Kees in principe väör ei en neet väör ij, behalve es ’t Nederlands ij hieët.

3. Mètklinkers

De mètklinkers zeen wie in ‘t Nederlands. Inkel bezunjer gevalle zeen:

de gk: dit teiken kumtj veur in wäörd wie sjoegkel, bagke, rögke, ligke, mögke;
de sj: dit teiken kumtj väör in wäörd wie sjoeal, sjael, sjiene, sjete, sjtoeake, sjmiete, sjnieje, sjpele;

De j waert in eine mitklinkergroep mer eine kieër gesjreve, op ‘t inj: blindj, kindj, windj, kantj, landj, tandj.

4. t of d op ‘t inj van wäörd

Es ‘t waord in ‘t Nederlands op ‘t inj ‘n d haet, blief die in ’t Haels bewaard, ouch es die d door ‘n j gevolgdj waerdj. Mer es ‘t Nederlands gein väörbeeld mèt d is, den altied ein t sjrieve, want die klinktj dao. Dus: hóndj, landj, tandj, bèd naeve kat, rat, wèt.

5. ‘t Kort wäördje se

De ónbeklemtoeandje vorm van doe is se. Det is ein waord. Sjrief det los van ‘t wirkwaord. Dus: kieks se, kums se, lueets se, paks se, es se kums, es se det luuets.

6. Internationaal wäörd

Internationaal wäörd waere in ‘t Haels zoea väöl meugelik in de internationaal spelling gesjreve, dus: telefoon, televisie, diskette, computer, chatte, sms-e.