Sint Servaes legende/Twiède book

Tweede boek
 Hebdi nu wale vernomen
 Wie* der heer is triecht* comen,
 Die heilige sinte Seruaes,
 Ende wie gedaen* sijn leuen was
5Ende wie dat hi eyn eynde nam,
 Nu verneemt wiet daer nae quam.
 Doen dat gheschiet was altehant,
 Die hunen voeren doer die lant+
 Mit heercracht alsoe beraden*
10Dat sij groten scade daden.
 Attila ende die sijne°
 Sij besatten* agrippijne
 Dat Collen° sent ghenant waert.
 Doen quamen daer ane der vaert*
15Die Elfdusent° meechde*
 Die god daer gheweechde*.
 Die versloeghense alle ghemeyne,
 Sij en spaerdenter egheyne,
 Allen dat sij daer vonden.
20Sij te stoerden* ouch nae dien stonden
 Tongheren, die meere*.
 Wie rijck* dat sij weere,
 Sij moeste ommer* verstuert wesen.
 Sij en lieten nyemant ghenesen*
25Der keersten die sy vynghen;
 Groot jamer* sij beghinghen
 Ane wijue ende ane manne.
 Te metze voeren sij van danne
 Soe sijs best consten gheramen*.
30Te metze sij doen quamen
 Die coninck mit sijnen knechten+57r [p. 109] Opten paeschauont rechte.
 Metze dat sij doen besaten°.
 Des ontsaghen sij sich vtermaten
35Die daer waren bynnen.
 Sij en mochtens doch nijet ghewynnen,
 Des heydenen Conincks holden*
 Wie gherne dat sij wolden.
 Wennen die heerlike veste.+
40Doen bedachten sij sich int leste,
 Doen hon des leghers* verdroet:
 Des was haer torne voele groot
 Beide vroech ende spade
 Sij woerden des te rade
45Dat sij rumen* wolden.
 Doen sij danne varen solden
 Die ouele nae ghebeuren
 Doen vielen der stat mueren,
 Poerten ende toerne.
50Dat saghen die hunen gherne.
  
 Doen die muere laghen ter neder
 Doe en sat* sich daer nyement weder,
 Egheyn keersten, ter weere.
 Doen voer dat heyden heere.
55In die stat balde
 Ende sloeghen jonghe ende alde.
 Doen sij ghewonnen die ouerhant°
 Daer en bleyff nyet onuerbrant
 Sonder sinte steffens huys:
60Dat behoede seluer jhesus°
 Want sinte stephanus bloet
 Was daer bynnen behoet
 Ter eeren sinte Steffaen°.
 Men sachen opten choer staen
65Daer hi tfuyr werde
 Ende den choer daer mit gheneerde*.
  
 Doen metze dus verstoert waert
 Te riemes namen sij haer vaert.+57v [p. 110] Sij woesten dat hon was gheleghen*;+
70Wat sijs vonden onderweghen
 Dat roufden sij ende namen.
 Doen sij te riemes quamen
 Toe den seluen stonden
 Den duuel sij daer vonden
75Die ghenant is sathan.
 Dien saghen sij op die porte staen.
 Der hunen hij daer beyde,
 In die stat hijse leyde
 Te dien seluen stonden.
80Sij versloeghent all dat sij daer vonden
 Man, wijff ende kint,
 Sij en spaerden nyemant sent
 Want haer wille voert ghinck.
 Die martilie* van hon ontfinck
85Die heilighe Sinte Nychaes°
 Die doen daer busscop was
 Ende eyne maghet, hiet entropia,
 Die waert mit hoem verslaghen dae.
  
 Doen sij dae den seghe namen
90Te troys sij daer nae quamen.
 Doen sij daer quamen voren
 Doen stont daer bouen den mueren
 Die busscop sinte lupus,
 Bouen die porte in eyn waeckhuys*.
95Doen Attila daer toe reyt
 Ghewapent mit scaren breyt,
 Mit scaren ongherechten°,
 Die den gods knechten+
 Daden mennich onghemach -
100Lupus den coninck toe sprach
 Den ouelen manne toe:
 Heer wat koninck bistu
 Dattu die keerstene vaes*
 Ende vanghes ende slaes
105Ende soe te woestes* onse lant?
 Doen antwoerde die coninck te hant:
 ‘Ich ben attila, gods vleghel*,+58r
+58v [p. 111] Ende sijn gheysel ende sleghel*.
 Wie bistu? Waer toe vraechs duys?’
110Doen antworde hem sinte lupus,
 Eyn heylich busscop ende gherecht,
 Hij sprack: ‘ich ben eyn gods knecht
 Ende ben ihesum onderdaen.’
 ‘Soe mocht dich wale mijne gheysel slaen,’
115Sprack attila die° bodelinghes son;
 ‘Doen° mich de porten op doen
 Soe laet ich dich huden syen,
 Wiltu der waerheit ghien*,
 Wie der gods vleghel kan
120Derschen* wijff ende man.’
  
 Der busscop leystede* sijne bede:
 Die poerte men hem op* dede
 Hi liet den Coninck° in riden.
 Doen waert daer te dien tijden
125Soe duyster ouer alle die stat
 In allen eynden - voerwaer wet* dat -
 Dat men daer bynnen nyet en sach°.+
 Daer buten waest scoen dach,
 Daer bynnen doncker als die nacht.
130Dat dede god mit sijnre cracht
 Diet herde wael doen mocht.
 Den hunen, hon docht
 In beiden siden der straten
 Soe duyster vtermaten
135Vanden groten duysternisse
 Dat sij waenden - des sijt ghewisse -
 Dattet waren hoghe mueren.
 Vuter stadt sij voeren
 Als sy daer in quamen
140Dat sij daer nyet en namen
 Noch daer nyet en mochten ghescaden:
 God en wouds nyet ghestaden*;
 Het behuede der gods soen
 Doer eer sinte lupoen
145Ende doer des heilighen mans bede
 Die hij decke tot gode dede.+59r [p. 112] Attila voer van danne
 Toe hant mit sijnen mannen.
 Die stadt lieten sij staen
150Der god ghenade hadde ghedaen
 Voer den Coninck heiden.
 Doen waert dat heer gesceyden
 In voele menghen* synnen*
 Daer sij yet moechten ghewynnen
155Daer sij sich mit generden*.
 Sij branden ende sij heerden*,
 Nyemant sij en verdroeghen*,
 Sij quelden ende sij sloeghen+
 Beide man ende wijff,
160Seer quelden sij hon den lijff,
 Die gods vermalendiede;
 Heilighe lude ende ghewijede
 Die hadden sij alsoe onmeere°*
 Alse oft beesten weeren;
165Sij sloeghense ende worpen
 Inden ghore* achter dorpen;
 Sij verwoesten° alt lant,
 Sij en lieten nyet ongebrant
 Sonder triecht daer sinte Seruaes
170Die helighe man begrauen was:
 Dat bescheermde onse heer ihesus;
 Ende te metze dat gods huys
 Dat sij onuerbrant lieten staen:
 Dat bescheermde sinte steffaen;
175Ende troys die stat
 Die sinte lupus gode verbat*:
 Des moesten sij ghenyeten*
 Dat sijt mit vreden lieten;
 Dat was ane* haren danck
180Went*° sij god daer toe dwanck.
  
 Die hunen waren doe balt*
 Want sij hadden die ghewalt
 Dat sij voele quaets daden.+59v [p. 113] Sij waren alsoe beraden*
185Dat gheweldelijck sij mit scharen
 Ouer alle die werelt wolden varen
 Ende alle die werelt woude dwinghen.
 Des en woude god nyet ghehenghen*
 Diet wale weren mochte°.+
190Doent heme tijt dochte
 Doen hadde hijs schier wandel* ghedoen
 Als ghi hier nae sult verstoen
 Ende als ich uch wale ghesegghen can:
 Het hadde der Coninck karleman
195Ghesament volcks ende coninck puppijn
 Daer was mit hoem, der sone sijn,
 Ende voert alle gemeynlijck
 Die voersten van vrancrike
 Die sich satten* ter were
200Mitten alre meysten* heere
 Dat sij doen gheleysten* mochten.
 Weder* die hunen sij vochten
 Daer mennich man den lijff verloes.
 Die hunen bleuen segheloes.
  
205Der hunen was doe eyn groot ghetall
 Die doe verslaghen woerden all
 Ende ter doot ghebracht mit slaghen:
 Des en hoerde ich nye gheclaghen.
 God dien gaff men die eer.
210Doen waert daer vernedert seer
 Attelens ouermoet.
 Het en was nye doer sijn goet
 Dat hij ye* soe hoghe° gheclam*
 Want hijs eyn quaet eynde nam;
215Want edt* compt decke alsoe:
 Die sich verheffet alte hoe*
 Hij valt decke onsachte neder.
 Nu neemen wij onse reden weder
 Ende segghen die waerheit.
220Doen was die heilighe keerstenheit°+
 Ghecrenct* ouer alle gallia.
 Voele langhe duerde dit daer na,+60r
+60v [p. 114] Nae der hunnen heer vaert,
 Dat nye te Tongheren° en waert
225Eynich busscop ghecoren
 Sent dat der gods toren
 Soe haert ouer hon gheganghen was.
 Dat selue datter doe ghenas*
 Achter den lande wijde
230Die waren in denen tijde -
 Busscoppen ende gheleerde,
 Gheordende ende bekeerde,
 Keersten priesters ende leeraer -
 En doersten openbaer
235In die werelt nyet wesen;
 Want sij en mochten nyet ghenesen*
 Doer die ongherechte diet*:
 Sij en lietense mit vreden nyet
 Ende sloeghense ende woesten*
240Dat sij sich berghen moesten
 In dat eynode* ende in die holen;
 Sij moesten armoede dolen*
 Mit dage ende mit nachte -
 Want° dat god bedachte
245Dat hem begonde te erbermen
 Dat yamer vanden armen.
  
 Doen des gode dochte tijt,
 Die ommer sij gebenedijt,
 Te troest* hij doen sande
250Den luden vanden lande
 In dat busdom van Tongheren+
 Den meysterloesen jongheren.
 Die thouft waren der kerken
 Sij begonsten doen te merken
255Dat die goede sinte Seruaes
 In groter werdicheiden* was
 Ende sterckte die keerstenheit
 Ende dat hem god sijnen arbeit
 Te romen soe wale vergalt
260Doen hem sinte peter° die ghewalt
 Mitten slotel doen gaff.+61r [p. 115] Sij begonsten te versoeken* sijn graff,
 Sijn gods huys sij eerden,
 Haren vlijt sij daer toe keerden:
265Mit trouwen sij dat daden.
 Sinte Seruaes dat sij baden,
 Den heilighen voersprekere,
 Dat hij haer bode were
 Te gode van hiemelrike
270Dat hij ghenadelike
 Haer noet bekende
 Ende vrede onder hon sende
 Want hijt wale vermochte te doen.
 Sij baden sinte Seruacium
275Dat hijs bode* weer
 Tot gode onsen lieuen heer
 Dat hij doer gods ontfermicheit
 Stillen woude haer grote leyt.
  
 Doen sij des begonden
280Doen was te dien stonden
 Groet volck te triecht comen+
 Want sij hadden vernomen*
 Sinte Seruaes hoechtijde.
 Doen quamen sij verre ende wijde
285Ouer verre ende ouer nae.
 Sij dienden sinte Seruaes al dae
 Mit groten oetmoede,
 Mit alrehande goede,
 Mit menghen goeden ghewerke*
290Mede te zieren sijne kerke,
 Mit waken ende mit ghebede.
 Eyn schoon teyken doen god dede
 Diet wale vermochte te doen,
 Hij eerde sinte Seruacium;
295Doen waert verhoecht sinte Seruaes:
 Des auonts doent bedemet* was
 Ende verganghen was der dach
 Gods ghewalt* men doe sach:
 In die kerke te Triecht°
300Daer scheyn eyn scoen hiemels liecht+61v [p. 116] Vreyselijck ende claer
 Meerre dan die sonne waer
 Den blixeme ghelijck.
 Doen woude god sekerlike
305Sinte Seruaese gesterken.
 Doer dat daeck vander kerken
 Scheynt oft waer doer tghelas.
 Eynre suylen edt* ghelijck was
 Gloyende van viere.
310Dat liecht was herde diere*.
 Daer scheyn die grote gods macht:
 Dat liecht duerde alle die nacht+
 Dat men wale daer af ghesach
 Went des morghens op den dach
315Vroech te mettentijde
 Doen die ghebenedijde
 God van hiemel wolde
 Eren sijnen holde
 Seruacium den werden.
320Dat liecht scheyn van der eerde
 Op totten hiemel hoe*.
 Des waren alle te samen vroe
 Die keerstene die dat saghen
 Die in haren ghebede dae laghen
325Off stonden off saten;
 Haers rouwen sij vergaten,
 Gheystelike sij sich ghetroesten,
 Sij loefden gode den hoechsten
 Mit ymmen* ende mit sanghe
330Allen die nacht langhe
 Dat sij nyet en sliepen.
 Gode sij aen riepen,
 Sij baden sinte Seruacium
 Dat hij haer boetscap woude doen
335Ende voer gode brynghen
 Ende hij hon woude verdynghen*,
 Die ghenadighe sinte Seruaes,
 Die des voer gode werdich was
 Dat hijne alsoe eerde
340Ende sijnen loff ermeerde*,
 Alsullich teyken doer hem dede.+62r [p. 117] Doen verhoerde god haer bede+
 Voele ghenadelike:
 Hij sande in eertrike
345Vroude* ghenade ende vrede.
 Doen ghinck die nyemaer ende die rede
 Achter lande wijde
 Dat god in dien tijde
 Sinte seruaes dus grotelijck eerde.
350Mennich mensche sich doe bekeerde.
  
 Dat die goede sinte Seruaes
 Aldus seer gheeert was,
 Dat benijde der boese gheyst
 Die des quaets sich vrouwet meyst,
355Die den heiligen man Job° bekoerde
 Doen hij heme te stoerde*
 Sijn ghesonde ende sijn goet;
 Maer sijnen stadighen moet
 En mochte hij nyet vererren*
360Noch ter zielen ghewerren*.
 Hij woude ouch sinte Seruaese schaden.
 Des en woude god nyet gestaden*
 Anders dan hij dat dack
 Van sinte Seruaes monster brack,
365Vander holtenre* kerken,
 Die hoem° daden werken*
 Die burgher ende die dyenstman*.
 Die ontdecte* Sathan.
 Dat daeck werp hij ter neder.
370Eert ghedeckt waert weder
 Soe was leden mennich dach.
 Scone teyken men dae sach°+
 Op sinte seruaes graff:
 Al was dat daeck gheuallen aff
375God bescermet daer bouen.
 Des is hij wale te louen
 Dat hijs soe goede waer nam
 Dat daer ynne nyet en quam
 Des reghens eynich traen*.
380Des liet ment onghedeckt staen.+62v
+63r [p. 118] Dat° god daer mede wolde
 Sterken sijnen holde
 Dat was al openbaer.
 Des ghinck die nyemaer
385Achter lande verre ende wijde
 Doen viel inden seluen tijde
 Eyn znee° eyselijck ende groot
 Des menghen armen man verdroet:
 Hi lach meer dan knyes hoe.
390Doen bescheermde god alsoe
 Sinte seruaes sijn graff
 Daer hij dat liecht ouer gaff:
 Daer op en viell des snees nyet*.
 Dat woude god diet beriet
395Dat men des morghens wale sach
 Wie hoghe dat der snee lach
 Inden lande ouer all
 Ouer berch ende ouer dall
 Sonder ane die stat* alleyne
400Daer der busscop reyne
 Ter eerden bestaet* was,
 Die salighe sinte Seruaes,+
 Doer den welken dat god dede
 Dat teyken ane der seluer stede*
405Ende ander te mengher tijt.
 Des moet god sijn ghebenedijt.
  
 Het en is mich nyet wale cont
 Hoe langhe dat dit lant sto(nt)°
 In dolinghen*, des neempt goem,
410Ende dat tot denen busdome
 Egheyn busscop en waert vercoren
 Dat sinte Seruaes hadde daer te voren.
 Het was gheuorstet* ende ghespaert*
 Soe langhe dat eyne consilie waert
415Te orliens, dat wolde god;
 Dat was sijn wille ende sijn gebot
 Dat ment beriet ende began.
 Daer quam mennich heilich man
 Doer trouwe ende doer gherechticheit.+63v [p. 119]420Des die heilighe keerstenheit
 Soe seer was verstoert
 Als ghij hier voer hebt ghehoert.
 Sij woerden des te rade
 Wat men best daer mit dade
425Nae soe ghedanen dinghen;
 Sy spraken sonderlynghen,
 Die meystere mitten jongheren,
 Om dat busdome van tongheren
 Dat langhe sonder busscop was
430Dae der goede sinte Seruaes
 Voertijts danne was verdreuen.
 Des waest onberaden bleuen.+
 Dat was eyn alte boesen raet
 Ende eyne grote misdaet
435Die ane hem was ghedaen.
 Soe en doerstes nyemant daer bestaen
 Die daer busscop wolde sijn,
 Dat daer langhe was anschijn*.
  
 Doen sij god woude vereynen
440Doen sande* hon god alle gemeyne,
 Den heiligen luden in haren moet,
 Dat hon allen dochte goet,
 Te triecht, daer sinte Seruaes
 Ter eerden bestaet* was,
445Dat al daer dat busdom° weer;
 Want heme die tongherere
 Doer haer boesheit verdreuen
 Dien hon god hadde ghegheuen
 Ende hon te trooste was ghegheuen°
450Ende die hon te troost was comen;
 Dat sij sich seluen hadden benomen
 Die busscoplike heerlijcheit,
 Ende triecht hadde die werdicheit
 Daer sinte Seruaes gebeynte lach
455Ende daer men gods teyken sach.
 Dat dae° der stoele waer
 Dat waert openbaer
 Ghekondicht° ouer alle den hoff*.+64r [p. 120] Doen koes men eynen busscoff
460Daer nye egheyn en was te voren.+
 Daer waert teynen busscop ghecoren
 Agricolus, eyn heylich man,
 Dies daer alre eerst began.
  
 Doen dat busdom waert beuolen
465Den heilighen man agricolen
 Dient god woude gheuen
 Doen berichte hijt alle sijn leuen.
 Die keerken dat hij stichtede;
 Dat busdom hij berichtede*
470Mit keersteliken werken;
 Inden dienst der heiliger kerken
 Leyt* hij gherne den arbeit.
 Hi was inder werdicheit*
 Dat hij dat monster* deckede weder
475Daert dake aff was gheuallen neder
 Ende vervuylt ende verloren,
 Dat nyemant daer te voeren
 Nyemant en deckte voer hij daer quam
 Want hoem die eer wale betam.
  
480Noe° agricolum° ghewan
 Dat busdom eyn° heilich man
 Die was gheheiten maximijn;
 Des mochte god gheloeft sijn.
 Nae hem was desumatus
485Ende nae heme resumatus
 Ende daer nae eyn, hiet supplicijn
 Ende eyn, quyrillus, die naecome* sijn
 Die busscop was ten gods huys,+
 Nae hem quam Eutherius°
490Ende falco daer nae.
 Sent waren busscoppen dae
 Eucharius ende domiciane
 Die gode waren onderdane;
 Daer nae quam sinte monulf
495Ende nae hem sinte Gondulff°,+64v
+65r [p. 121] Die heilighe ende die meere,
 Dat* lanck te segghen weere
 Van hare werdicheide
 Ende all mitter waerheide,
500Als men in hare legenden siet.
 Wij en moghens alle gheseggen nyet.
 Ouch en sal ment all nyet laten:
 Wij soelen nae der maten
 Der reden* rueren* eyn deel:
505Sinte monulff° hadde° gheheel*
 Tot gheisteliken werken;
 Hi stichtede die eerste kerke
 Die te ludick ye* gemaect waert;
 Want hij decke voer die vaert
510Tusschen triecht ende dynant.
 Daer was sijne erue ende sijn lant.
 Heerscap ende rijckdom,
 Dat gaff hi al sinte Seruacium
 Dien hijs wale gonde.
515Doen hij mochte ende conde
 Soe vermeerde hij heme sijne rijcheit.+
 Eyns daechs doen hij daer leyt*
 Tusschen triecht ende dynant,
 Onderweghen hij daer vant
520Eyne cleyne ghehochte*
 Dat heme scone dochte,
 Dat ghehochte hiet legia.
 Die heer dede maken da
 Eyne kerke ende vryen*,
525Beureden* ende wijen
 Den gods onderdanen
 Sinte Cosme° ende damianen,
 Dat beriet monulf die gods knecht.
 Seder waert sinte lambrecht
530Ghemartelt ane der seluer stede*.
 Daer waert die stat* geheylicht mede
 Mit sijnen heilighen bloede.
 Dat vergalt hem god der goede.
 Die heilighe sinte monulphus
535Berichtede wale sijn gods huys.
 Des heeft hij loen ende danck.+65v [p. 122] Het waer te segghen alte lanck
 Die goede werck die hij beghinck*
 Des hij van gode den loen ontfinck.
540Dat wij hebben wael vernomen -
 Ende sijne heilighe nae comen°
 Perpetuus ende Euergijs°
 Heilighe busscopen ende wijs
 Sinte amant ende sinte Johan°+
545Ende sinte Remakele, eyn heilich man,
 Ende die heilighe sinte theodart
 Die ouch ghemartielijt waert,
 Die heilighe ende die meere,
 Ende ouch die mertelere,
550Die werdighe sinte lambrecht
 Ende nae hoem sinte hubrecht
 Die dat busdom van triecht nam*.
 Dat was der leste die daer quam°.
  
 Daer nae ouer mennich iaer
555Ich en weyt wie lange, dats waer,
 Dat sinte Seruaes waert erhauen*
 Te triecht daer hi was begrauen
 Als ich die waerheit vernam.
 Nu hoert wie dat daer toe quam
560Dat hij doen erhauen waert:
 Karle hadde eyn heer vaert
 Ghemaect mit goeden staden*
 Op die heyden die heme daden
 Wedermoet* ende onghemack,
565Des hij sich deckwijle op hon wrack
 Dattet hem dede stade*,
 Dat sij namen groten schade
 In storme ende in strijde.
 Des quam hij teynen tijde
570In eyne verueerlike noet
 Ende in groter vreysen vander doot,
 Want hij was in eyn lant
 Daer hi der heydene voele vant+
 Soe onghetallijck bouen maten.
575Hij en mochtes doch nyet laten,+66r
+66v [p. 123] Hij en settede sich ter weere.
 Ende dat heydensche heere
 Des was vtermaten vele
 Dat* mit hon ghinck vuten spele*
580Ende dat hij sorghe ende anxte ghewan:
 Die heyden hadden wale .XX. man
 Altoes teghen eynen den sijnen.
 Doen wolde god laten schijnen
 Sijne godlijke macht:
585Karle daer den seghe vacht*
 Soe datten god verloeste
 Ende die keersten vertroeste.
 Daer toe halp hem sinte Seruaes
 Des hoechijt dat des daechs was.
  
590Doen karle die coninck rijck
 Herde oetmoedelike
 Des daichs in gods dienste dede
 Sijne offerande ende sijne ghebede
 Ter eeren gods ende sijnen druyt*,
595Soe gheboet hij ouerluyt
 Den kerstenen alle ghemeyne
 Dat sij den busscop reyne
 Loefden ende eerden
 Ende haren vlijte daer toe keerden
600Dat sij heme eer daden,
 Des waren sij saen beraden+
 Want hon des noet was.
 Ende die goede sinte Seruaes
 Van gode hadde die ghewalt
605Dat hijt hon wale vergalt
 Want sij den seghe namen
 Ende mit eeren danne quamen.
  
 Doen coninck karle ende sijne man
 Den seghe dae alsoe ghewan
610Daer hem god dede ghenade
 Doen waert hij des te rade
 Dat hij sijne boden sande+67r [p. 124] In vranckrijke tot sijnen lande.
 Doe hem god loeste vuter noet
615Den busscoppen hijt ontboet*
 Clercken ende gheleerden,
 Abden ende bekeerden.
 Mit goeden trouwen hij dat dede
 Ende bat hon mit soeter bede,
620Den heren van vranckrike,
 Ende ontboet* hon vriendelike
 Wie dat heme erganghen* was,
 Datten god ende sinte seruaes
 Vuter sorghen verloeste
625Ende ghenadeliken trooste.
 Hij ontboet* hon sijne holde
 Op dat hon god gheuen wolde
 Ter zielen dat ewich liecht,
 Dat sij voeren te triecht
630Ende sinte Seruaes den werden
 Verhieuen vuter eerden+
 Ende hoechden* ende eerden
 Ende sijnen loff vermeerden
 Want hoem die eer wale betam°
635Ende hij heme te hulpen quam
 Doen hoem des noet was;
 Want hem der goede sinte seruaes
 Vuter sorghen verloeste
 Wijseliken hijt bedachte.
640Dat karle gheboden* hadde soe
 Des waren die keersten voele vroe.
  
 Doen ghinck die nyemaer
 Achter* lande openbaer
 In mengher stat, daer ment vernam.
645Doen die meer volquam*
 In vranckrike tot parijs
 Doen voer° eyn busscop, hiet willegijs,
 Willich tot allen goede:
 Hij was des te moede*
650Dat hij wolde varen* daer
 Te triecht ende neemen waer+67v [p. 125] Die gheystelike voerste*
 Off yet daer gheborste*
 Dat der kerken messtonde*,
655Dat hijs sich onderwonde
 Ende hijt beteren dede.
 Doen voer die busscop ter stede
 Te sinte seruaes mitter vaert
 Ende erwerff* dat dae gemaect waert+
660Eyn kostelike Cyborye*
 Doer die ewighe glorie.
 Dat chierde die gods holde
 Mit syluer ende mit golde;
 Daer aen was mennich edel steyn;
665Dat werck luchde* ende scheyn
 Alsoe liecht ende alsoe claer
 Als oft eyn spieghel waer
 Bouen sinte Seruaes graff,
 Dies hoem goeden raet gaff.
670Dat wolde god ende sinte Seruaes.
 Doen die busscop willigis dae was
 Gods wille hij vernam:
 Eyn alt man tot hem quam
 In sijnen vysione
675Tot hem sprack hij scone:
 ‘Verneeme mich’, sprack hi, ‘gods knecht,
 Het sall dich duncken onrecht
 Dat sinte Seruaes die werde
 Ligghet onder die eerde
680Aldus langhe hij* te triecht,
 Die soe claer is ende soe liecht
 Voer gode in hiemelrike.
 Dat segghe ich dy ghewaerlike.
  
 Willigis die gherechte
685Ende° sinte hubrechte
 Die busscop was inder stat
 Raet ende hulpe hij hem bat.+
 Des was sinte hubrecht vroe
 Wanttet hem ouch alsoe
690Teynen tijde voer* quam*.+68r
+68v [p. 126] Doen hijt ouch van hoem vernam
 Doen beuyelt hem des te bat.
 Den luden gheboet hij dat,
 Dat sij sich reynichden daer teghen,
695Dat* sij* godt° moeste gheweghen*
 Ende daer toe wolde gheraden.
 Sijn ghebod sij doen daden.
  
 Doen men die meer vernam
 Groot volck te triecht quam
700Beide wijff ende man.
 Gheystelijck mens began
 Soe men godlijckste* mochte.
 Sinte Seruaes men doe sochte
 Mit groter oetmoede
705Ende mit groten goede.
 Sij deden mit deuocien° ende mit ynnicheiden
 Tot gode waert haer ghebede;
 Sij loefden gode langhe
 Mit ymnen ende mit sanghe
710Die sij vroliken aen hoeuen.
 Syn graff sij ontgroeuen
 Daer sinte Seruaes eerst was begrauen,
 Daer° en sinte monulf hadde erhauen*.
 Des en wisten sij nyet doch,
715Sij waenden dat hij daer laghe noch,+
 Die grote heer sinte Seruaes.
 Voele scone die stat* was:
 Sij was ghestuelt* bynnen
 Voele scoen in vier synnen*,
720Als men wale doe ghesach,
 Daer dat heilichdom op lach
 Dat van tongheren was comen,
 Dat sinte Seruaes hadde ghenomen,
 Die ghewaer* gods holde,
725Cassen mitten golde
 Ende mit siluer beslaghen
 Die hi danne dede draghen.+69r [p. 127] Inden midden saghen sij staen
 Eynen sarck* wael ghedaen
730Van marberen steyne.
 Sij waenden dat die reyne
 Seruacius laghe daer ynne.
 Mit gheysteliken synne
 Sij vroudens* sich alle te samen.
735Sij droeghenten danne in gods namen,
 Sij sattenten all openbaer
 Bij den hoghen altaer,
 Die ghetrouwe gods dienst man°.
 Sij en besaghens nyet nochtan
740Noch en sattens opten altaer nyet
 Des hon die vrese nyet en ryet;
 Sij waren alsoe beraden
 Dat sij gods dienste eer* daden,
 Alre ambachte* gheheerste*:+
745Sij offerden talre eerste
 Ons heeren vleysche ende sijn bloet.
 Haer gheloeue was soe goet
 Dat sijt alsoe aen vynghen.
 Doen sij daer toe ghynghen
750Ende ontdeckten dien sarcke
 Sij vleeden gode starke
 Te dien seluen stonden°.
 Doen sij daer nyet en vonden
 Seruacium den reynen
755Doen was daer groot weynen
 Ende yamer vtermaten.
 Dat en consten sij nyet ghelaten.
 Seer sij sich mestroosten,
 Sij claechdent gode den hoechsten
760Arme ende rijke.
 Sij waenden sekerlijke
 Dat sinte° Seruaes die meere
 Hon dae ghestolen weere.
  
 Die rouwe ghinck hon voele na*.
765Doen was groten yamer da.+69v [p. 128] Beide man ende wijff
 Mit rouwen quelden sij haer lijff,
 Des men waele gheloeuen mach.
 Sij vasten alle den dach
770Mit yamer ende mit rouwen,
 Mit onsteliker* trouwen.
 Groten yamer sij maecten;
 Alle die nacht sij waecten+
 Doen ander lude sliepen°.
775Gode sij decke aen riepen
 Die rouwighe van maestriecht.
 Sij hadden haers herten liecht
 Ende haer vroude verloren
 Die sij hadden daer te voren.
780Mit yamer waecten sij ouer macht°*
 Wale tot ouer myddernacht.
 Omtrent des eersten hanen crayt*
 Doen vondense eynen goeden raet,
 Sinte Seruaes holden:
785Dat sijne soeken solden
 In eynre andere stede*.
 God wolde dat men dat dede
 Inden seluen gods huys
 Daer hem sinte monulphus
790Gheleyt hadden ende beuolen*.
 Dat was hon allen doen verholen.
 Eer sij dat vernamen
 Ten graue sij doen quamen.
 Haer gebet sij spraken.
795Doen sij dat graff op braken
 Doen quam eyn soe soeten gore*
 Om dat graff ende daer voere,
 Die soeter was verre
 Dan wierouck ende myrre,
800Noch balsame noch aloe -
 Sullich roke en waert* nye mee° -+
 Noch muskus noch ander cruyt
 En gaff soe goeden roeck nye vut
 Als vut sijnen graue quam.
805Ende als dat volck dat vernam
 Desen roecke alsoe goet+70r
+70v [p. 129] Des ghewonnen sij hoghen* moet*,
 Die reyne gods holden.
 Doen° sij dae hoeghen* solden,
810Seruacius den gods (bode)°,
 Haer hande hoeuen sij te gode
 Sij loefden heme ende eerden;
 Haer ghebet sij vermeerden
 Beide stille ende ouerluyt
815Doen sij den heiligen goits° druyt
 Sinte Seruaes vonden
 In eyn pellen* ghewonden
 Ende in lijnwade.
 Sy woerden des te rade
820Dat sij hem naerre quamen.
 Van sijnder boerst dat sij namen
 Eyn cruce van goeden golde
 Dat lach opten gods holde.
  
 Te dien seluen stonden
825Onder sijn houft sij vonden
 Eyn monstrancie*, was roet gout.
 Die eerde hij doer* die schout,
 Die heilighe busscop sinte Seruaes,
 Want* des heilighen houts° daer in was+
830Vanden cruce vrone*.
 Hij lach voele scone
 Die gods gebenediede.
 Te sijnre rechter sijden
 Lach der busscop staff
835Ende ane dander sijde dat hoem gaff
 Sinte peter, doen hij te romen was,
 Den sloetel, dien hij gaff sinte Seruaes,
 Van hiemelschen ghewerke
 Die noch is in sijnre kerken,
840Des is gheeert alle dit lant.
 Cassen men doe bi hem vant
 Daer in was kostelike heilichdome
 Daer mede gheziert waert* sijn doeme.+71r [p. 130] Eer sijne hoeuen* vut den graue
845Soe namen sij den pellen aue
 Dien hem der warighe* god gaff
 Doen hij ghelacht* waert int graff -
 Dien sij doe wale erkanden -
 Dien die enghele mit haren handen
850Ouer den lichame leyden
 Doen hij was verscheyden
 Van henen* in eynre saligher vaert,
 Doen hij dae gheleecht waert.
 Dat saghen doen alle toe samen
855Die daer ghinghen ende quamen.
 Van gods ghenaden dattet quam.
 Doen men dat zudarium* aff nam
 Dat op sijn ansicht lach,
 Sijn anschijn men doen sach+
860Der claere sonnen ghelijch
 Dat dochte hon wonderlijch
 Allen den gheenen diet saghen.
 Des en derff nyemant vragen
 Waeromme dattet waer.
865Sijn ansicht was soe ouer claer
 Als die sonne omtrent middach,
 Dat* men nyet wale daer teghen en sach;
 Men en mochten nyet aen gesien.
 Sij vielen neder op haer knyen
870Die eerde dat sij kusten
 Mit gheisteliker lusten
 Die sij inden herten droeghen;
 Voer haer boerste sij doen sloeghen
 Die gods onderdane;
875Mit menghen heiten trane
 Soe netten* sij haer ghewant.
 Sij spraken: ‘heer heylant,
 Die dich te rechte besiet,
 Du en schijnes doot nyet:
880Du bist nae den vleysche doot,
 Maer die god die dich geboet*
 Die mochte dich wale gheuen+71v [p. 131] Opuerstentenisse* ende leuen.
 Saltu nu, heer, opuerstaen*°?
885Die ghelijck bistu wale ghedaen.’
  
 Sij lietens gode gewalden*
 Ende wouden op halden*
 Den heilighen lichame
 In ons heren christus° name+
890Ende in sijnen vrede.
 Doen woerden alle sijne lede
 Als eyn gloyende yser heyt -
 Des men die waerheit wale weyt -
 Dat welck dat ligt inden colen
895Dat en mochten sij nyet verdolen*:
 Sy moesten den lichame laten staen
 Doen sijne vonden soe ghedaen.
 Des waert groot haer rouwe
 Ende haer yamer euen nouwe*.
900Sij vreysden* sich sonder mate
 Went* datse die prelaten
 Gheysteliken troosten.
 Sij loefden gode den hoechsten
 Mit herten ende mit tonghen;
905Scone psalmen dat sij songhen
 Daer men gode mede vleet*:
 Dat vers dat daer geschreuen steet
 Dat spreect: ‘exurge domine’.
 Hon was sachte ende wee,
910Sij waren rouwich ende vroe.
 Het spreect in dutschen alsoe
 ‘Stant op, heer,
 Ende en slape nyet meer°.’
  
 Schier* nae den woerde,
915Doen sij god verhoerde -
 Die grote hytte die verghinck.
 Des ment gheistelike aen vynck
 Als men mit rechte solde doen.
 Doen leyde men sinte Seruacium+72r [p. 132]920Sijne heilige gebeyne+
 In eyn sylueren vat reyne
 Dat buten was van golde,
 Den waren gods holde
 Die alre eeren wert was.
925Doen waert ghehoget* Sinte Seruaes.
 Soe heilich was der goede man:
 Doen men hem te roeren began
 Soe soeten gore van hem quam
 Dat nye man sullichs en vernam,
930Noch balsam noch cynamomijn*.
 Des moet god gheloeft sijn
 Onser alre sceppare.
 Doen scheyn eyn liecht claer
 Ouer den monster bynnen
935Ende buten in allen synnen*,
 Dat onghewoenliken dochte
 Den luden - alst wale mochte -
 Die daer omtrent waren.
 Sij loefden gode twaren,
940Alst gheyn wonder en was.
 Dus waert verhauen sinte Seruaes
 Inden sconen somertijde,
 Die gods ghebenediede,
 Septimo ydus junij.
945Wildi weten wanneer dat sy?
 In bramaent* opten seuensten dach.
 Voele scoenre teyken men doe sach.
  
 Doen die goede sinte Seruaes
 Aldus doen verheuen was
950Mit eeren als hoem wale betam*+
 Ende dat die teyken vernam
 Karole die coninck rike,
 Doen ontfinck hijt blidelike.
 Gode gaff hij den loff.
955Te triecht sprack hij eynen hoff*
 Saen* te paesschen daer na.
 Sinte Seruaes diende hij da
 Mit gheysteliken moede.+72v
+73r [p. 133] Dae gheschieden teyken goede,
960Dat dede god mit synre macht:
 Inden seluen paeschnacht
 Die wijle dat men die lessen* las
 Eyn seer sieck man die ghenas
 Die langhe was ghehaertscaert*
965God halp haer° dat sij gaende waert
 Ende eyne ander was houellecht*°
 Denen waert der rugghe recht
 Dat was goits° gerichte
 Eyn man° die sieck was vander ghichte
970Ende was verlaemt ende quall -
 Hi lach daer inden hospitaell -
 Die ghenas op die selue stonde;
 Ende eyne ander was ghebonden
 Mit tween kettenen, daer hij lach,
975Daer men groten yamer ane sach
 Beide spade ende vroe:
 Hij was beseeten daer toe
 Mitten ouelen gheyste;
 Dat was dat alre meyste.
980Dien verloeste god ende sinte Seruaes,
 Daer grote vroude aff was.+
  
 Kaerle die coninck goede
 Hi was in bliden moede
 Doen god die Teyken° daer dede
985Daer die menschen ter seluer stede
 Mede waren gheneesen.
 Die vite* deden° hij sich leesen
 Van sinte Seruaes die dae° was
 Hij hoerde sij gherne, dat mense las,
990Doer liefde ende doer mynne;
 Hij mercte* sij ane* mit synne;
 Het was hem sachte ende ghemack
 Als hij hoerde dat men sprack
 Van sinte Seruaes leuen.
995Hij mercte* voele euen*
 Die goede werck die hij beghinck;
 Dien loen dien hij ontfinck+73v [p. 134] Dat conde hi voele wael verstaen.
 Hi liet in sijn herte gaen
1000Ende was des voele vroe
 Dat hij verhauen was alsoe.
 Aen hoem hadde hi goeden troost,
 Des hij heme voer tijts hadde verloost
 Vanden heyden, doen hij vacht;
1005Des was hij heme dienstacht*
 Daer nae went* in sijnen doot°,
 Went* hij hem verloeste vuter noet.
  
 Als kaerle doen verschiet*
 Daer nae quam dat deensche dyet*
1010In dat lant mit ghewalt,
 Des mennich herde seer ontgalt+
 Daer in lutteringhen
 Daer sijt mochten bedwynghen
 Tusschen die mase ende den Rijn.
1015Des en mocht ander raet sijn
 Dat lant hadden sij all veruochten.
 Des sij ghenyeten mochten
 Dat roefden sij ende namen,
 Doen sij te triecht quamen
1020Daer die goede synte Seruaes
 Verhauen ende gheeert was.
 Ende dat werde heylichdome
 Dat doen was in sijnen doeme
 Dat wouden sij int vuyr verbernen,
1025Daer sinte Seruaes was bynnen
 Die sich wale heerlijck wrack.
 Mit ledderen clommen sij opt daeck,
 Sij ontstaken die kerke
 Mit vuyre ende mit werke*
1030Mit droeghen houte ende mit stroe.
 Des woerden sij voele onvroe
 Want die somighe woerden verbrant,
 Sij selue ende haer ghewant*,
 Van haers selfs vuyre.
1035Sij becochtent herde duyre
 Dat sij die kerke ane staken.+74r [p. 135] Den hals die somighe braken
 Die onsachte sneefden.
 Aen den muer die somighe cleefden.°
1040Die men qualijck sach gebaren*+
 Als off sij onghehuer* waren.
 Dat dede god der leuende.
 Die sobighe bleuen cleuende
 Aen dat daeck mitten handen
1045Tot dat sij sich bekanden*.
 Die alsoe waren beraden*
 Dat sij god ghenade baden
 Ende sanctus Seruacium
 Dien hij ghenade wolde doen,
1050Denen vergaff* hij sijnen toren.
 Dander bleuen alle verloren.
 Alsoe wrack sich sinte Seruaes.
 Lodewijch die coninck was°,
 Hi was coninck karles sone.
1055Van hem willich uch cont doene
 Eyne reden cortelike:
 Hij hadde vranckrike
 Dat hij mochte bedwinghen°
 Ende daer toe alle lutteringhen;
1060Sijn rijck ghinck bis* aen den Rijn.
 Ende lodewijch die sone sijn,
 Die ghecroende ende ghewijede,
 Hij hadde hoff* in dien tijde
 In dien keersdaghen te Coelen
1065Openbaer ende onuerhoelen;
 Sijn hoechtide dat was heerlijch.
 Doen quam daer hertoech heynrijch
 Van Sassen, des conincks maech,
 Den hij gherne dae sach+
1070Want hij was rijck ende weert;
 Hij droech den Coninck sijn sweert
 Beide te monster ende te houe°.
 Die voerste was in groten loue;
 Hij condt heerliken ende wael doen
1075Mit coninckliken loen
 Ende mit heerliken dinghen:
 Hij gaff hem lutteringhen+74v
+75r [p. 136] Te leen van sijnre hant°,
 Dat heerscap* ende dat goede lant
1080Vander masen tot opden Rijn.
 Hij hielt hem dat wale schijn*
 Dat hij was sijn lieue neue:
 Herde heerlijck was die gaue.
 Die ontfinck hij danckbaerlike.
1085Het was dien van vranckrike
 Te groten danck ghedoen
 Dat hijt van heme wolde ontfoen.
  
 Dat leen dat was heerlijch.
 Doen quam der hertoech heynrijch
1090Te triecht schier daer nae.
 Hij hadde sijnen hoff al dae.
 Sijne hertochdom hij dae besat°,
 Dat was des landes houft stat.
 Die heeren hij doen besande*
1095Ende die heeren vanden lande,
 Die gherne tot hem quamen
 Doen si die reden vernamen.+
 Dat lant deder in sijnen eyt,
 Al waest den somighen leyt
1100Het waert hem all gehoersam.
 Ich en weyt wie* dat sent quam
 Dat die van vranckrijck
 Daden alsoe boeslike
 Dat sij in eyn ghedroeghen*
1105Ende haren coninck versloeghen,
 Lodewijch karles sone -
 Wie* mochten sij qualiker ghedoen -
 Die haer heer was gheboren.
 Dat was leyt ende toren
1110Den hertoghe heynrike.
 Hij dede wael die ghelijke*
 Mit torentliken dinghen.
 Hij ontfinck alle lutteringhen
 Vander roemscher cronen
1115Vanden rijne totter sonen°
 Te toerne den karlinghen.+75v [p. 137] Sy moetens ghehinghen
 Want sij en condens nyet ghekeren.
 Nochtan en wolde hijs nyet ontberen.
1120Dat stont hon lasterlike
 Want het tot honnen rike
 Ghehoersam was daer beuoren*;
 Dat hadden sij doen verloren.
  
 Die selue hertoch heynrike
1125Hij was vroet ende louelike.
 Sent dat hij te triecht quam+
 Ende die werdicheit vernam
 Van sinte Seruaes, die daer lach,
 Dat hijs hoerde ende sach,
1130Dat meercte* hij in goede*.
 Heme waert des te moede
 Ende vercoessen teynen patrone
 Doer sijne teyken scone.
 Die gheweldighe man
1135Hi dede den raet* dat hij gewan
 Sinte Seruaes stole* ende sijnen staff.
 Hij verwerff dat ment hem gaff.
 Wijsseliken hijt bedachte.
 Doen hijt in sassen brachte
1140Die hertoghe, der edel heer,
 In sinte Seruaes eer
 Stichte hij eyne abdye all dae
 By der boden, als ich verstae, -
 Soe heyt dat water dat dae gheyt
1145Daer dat cloester by steyt
 Van edelen cloester vrouwen.
 Men maecht verre aenscouwen
 Want het staet alsoe
 Op eynen berch hoe
1150Ende is herde rijch
 Schone ende heerlijch.
 Quiddelinghen borch die vrye
 Soe heytet die heerlyke abdye.
 Sij heeft wale menghen heerliken man.+
1155Hij was salich diere ye began.+76r
+76v [p. 138] Der hertoech heynrijch
 Sijn leuen was heerlijch.
 Die heilighe sinte Seruaes,
 Die sijn patroen was,
1160Hij en liets hem ongheloent nyet.
 Doen die heer verschiet
 Mocht hem wel helpen sinte Seruaes
 Van dies des hoem noet was.
 Men bestade den werden
1165Mit eeren totter eerden
 Als men van rechte solde.
 God gheue heme sijne holde
 Ende den ewighen lijff*.
 Noch doe leefde sijn edel wijff
1170Ende Otte sijn lieue kint:
 Hij waert te Romen keyser sent.
  
 Doen men sijnen vader begroeff
 Gheweldichlijch hij sich erhoeff
 Als die stoute lewe doet
1175Ende hadde manliken moet
 Ende hadde daer toe goeden sen
 Tallen tijden, ich seker ben,
 Daer hijse wolde keeren.
 Onder hem soe stont mit eeren
1180Gheystelike ghestichte
 Ende werrentlijck gerichte.
 Dat hielt hij eerlijcke+
 Ende maecte inden rike
 Den armen ghenade ende vrede
1185Ende gaff den riken wijse rede.
 Te romen voer hij sijne vaert
 Ende werff* dat hij ghewijet waert
 Heerliken all openbaer.
 Doen spraken die romaer*
1190Dat sijs waren vroe
 Dat hem was comen alsoe,
 Dat eyn soe wale volkomen man +77r [p. 139] Soe grote heerscap dae ghewan,
 Dien god all daer sande
1195Van den dutschen lande.
  
 Otte was eyn seghe* salich* man.
 Doen hij dat rike ghewan
 Mit groter eeren hijt behielt.
 Bynnen sijnen tijden soe ghevielt
1200Dat hij busscopdome stichtede
 Ende dat rijke berichtede
 In eyns keysers stat*.
 Sijn moeder hem deckwijle bat
 In moederliker mynnen
1205Dat hi haer hulpe ghewynnen
 Sinte Seruaes ghebeyne,
 Dat heilighe ende dat reyne,
 Want sy den godes holde
 Gherne eer doen wolde;
1210Off sijt mochte leuen*
 Dat sij hem haer eyghen wolde gheuen+
 Ende cloestere ende kerken
 In sijne eer solde laten werken.
 Monstere wolde sij vryen*
1215Ende in sijne eer ghebenedyen
 Nae haers soens rade
 Ende dat hij dan dade
 Daer mede dat hij woude doen.
 Soe langhe bat sij haren soen
1220Mit liste ende mit synne
 Tot dat heme die mynne
 Van sijnre moeder gheryet
 Dat hijt en mochte laten nyet,
 Dat hij haren wille dede
1225Ende leystede* hare bede.
  
 Der coninck otte die ghewerde*
 Sijnre moeder des sij begherde
 Des hij wale gheweldich was.
 Doen waert die goede sinte Seruaes+77v [p. 140]1230Van triecht gheuoert alsoe.
 Die sassen waren voele vroe*
 Hi was haer salicheit ende haer heyll
 Des sij ghenoten eyn groot deyll°
 Bennen drien Jaren°.
1235Ende die van triecht waren
 Mit yamer beuanghen
 Doent hon soe was erganghen;
 Dat was haer rouwe ende toren°
 Dat sij alsoe hadden verloren
1240Haren troost, den reynen:
 Sy mochten byllich* weynen.+
 Yamerlijck was haer claghe
 Beide mit nacht ende mit daghe
 Dat* hon des nyet en verdroet.
1245Maer der gheenre vroude was groot
 Die sint Seruaes voerden.
 Voele balde* sij sich roerden
 Mit vrouden ende mit sanghe
 Allen die straten langhe
1250Westualen ende sassen dorch
 All tot quiddelinghen borch.
 Daer brachten sij den heylant.
 All daer sij voeren doer die lant
 Mennich teyken men daer sach
1255Beyde nacht ende dach,
 Voele ende ontellike
 Die god van hiemelrike
 Sinte Seruaes ter eeren dede.
 Des loefde men hem in mengher stede.
  
1260Die teyken waren louelijck
 Ende der loff was heerlijck
 Ende men gaf den° waren gode
 Ende sinte Seruaes sijnen bode
 Wijde achter* den lande
1265Menghe rijke offerande
 Van ouden ende van jonghen.
 Doghentlike sy songhen
 Bouen inder lochten+78r [p. 141] Dat sijt horen mochten
1270Die keersten°, als sij daden:+
 Het quam bi gods ghenaden
  
 Doen der heer loefsam
 Te quiddelinghen borch quam,
 Die goede sinte Seruaes,
1275Grote vroude doen daer was.
 Heerlijck was der ontfanck*
 Ende heerlijck was doe haer ghesanck.
 Die edele cloester vrouwen
 Sy ontfinghen hem mit trouwen,
1280Die louelike gemmen*,
 Ende mit vroliken stemmen,
 Die reyne gods brude,
 Ende ander goede lude
 Die langhe sijns hadden begheert.
1285Hij was der eeren wale weert
 Die heilighe sinte Seruaes.
 Groten yamer doen was
 Te triecht alle die drie iaer.
 Dat mach men weten wel voerwaer.
1290Alsoe voele als der Sassen
 Haer vroude was ghewassen*
 Soe wies triecht* die rouwe.
 Die wijse ende die ghetrouwe
 Sinte Seruase dienstman,
1295Dien soe leyde was ghedaen
 Dat hon haer troost was ghenomen,
 Sij waren des in eyn* comen
 Verholen, nyet openbaer, -
 Ich en weyt wie mennich daer+
1300Die saken ouerdachten
 Ende dat wolden achten
 Off sijt mochten ghedoen -
 Dat sij sanctus Seruacium
 Weder mochten brenghen
1305Woldes hon god ghehenghen
 Dats hon stade° ghelaghe.
 Sij satten in die waghe+78v
+79r [p. 142] Beide lijff ende goet:
 Dat ryet hon haer manlike moet.
  
1310Te sassen voeren sij nae
 Ende dienden soe langhe dae
 Went* sij woerden heymelijch*.
 Haer seden waren eerlijch
 Ende haer werken der sij plaghen
1315Tot dat sij wale besaghen
 Die seden ende die gheleghentheiden.
 Dit quam van groter doghentheiden
 Dat sij des begonden.
 Doen sijt all ondervonden
1320Wie derre Costeryen° plach
 Ende waer sinte Seruaes lach,
 Die gods ghebenediede,
 Doen waert eyn hoechtijde
 Daer arme ende rijke
1325Begonden* werdelike,
 Die lude vanden° lande
 Dient god te moede sande.
 Inden cloester ende inder stat
 Der eyn vrunt den anderen bat+
1330Als men ten hoechtijden doet.
 Doen waert dat hoechtide voele goet
 Mit vieren ende mit waken
 Mit vrouden in mengher saken
 Mit drincken ende mit weertscapen*
1335Mit mynnen ende mit vrientscapen.
 Twee daghe ende eyne nacht
 Dat sij waecten ouer macht*.
 Sij speelden ende sij riepen.
 Ende doen si doen ontsliepen
1340Des anderen nachts daer nae
 Doen waest voele stille dae
 Want sij sliepen vaste;
 Weerde ende ouch die gaste,
 Die vrouwen inden cloester,
1345Dyenaer ende kuster,
 Sij en condens nyet ghelaten+79v [p. 143] Haers selues sij vergaten;
 Blusschen lieten sij dat liecht.
 Die doen daer waren van triecht
1350Van sinte Seruaes lande geboren
 Sij hadden langhe daer beuoren
 Haer dinck daer toe beraden -
 Alse die wijsliken daden -
 Wie* sij vuten lande queemen
1355Off sy sinte seruaes neemen.
 Dat hadden sij te voren bedacht.
 Het was inder middernacht
 Doen hon gheluck gaff die stade*.
 Doen berouwede hon haren scade.+
1360Haer leuen setten sij aen eyn heyll*:
 Sij sneden aff die clocken seyll
 Vanden clocken die daer hynghen.
 Totten altaer sy ghinghen.
 Doen sij daer toe quamen
1365Dat schrijn dat sij doen namen
 Daer sinte Seruaes in lach,
 Die haer herte verlichte als der dach.
 Nae hon sloeten sij die doere
 Doen sij quamen daer voere.
1370Mit anxte ende mit sorghen
 Sij riepen: ‘god wille ons borghen.’
 Dat lant ruymden sij daer mede.
 Sij wisten wael der lude sede
 Ende hadden wale bekant
1375Die rechte weghe doer dat lant.
  
 Dat lant sij doen ruymden,
 Dat sij doe nyet en versuymden
 Daer sy om quamen daer.
 Doen mens int cloester waert gewaer,
1380Die des Cloesters° plaghen,
 Doen sij den scade besaghen
 Dat ontfoert was sinte Seruaes,
 Groten yamer doen daer was
 Inden lande ouer all.
1385Als sij vernamen den vall* +80r [p. 144] Ende die vreyselike mere,
 Quiddelinghen burghere,
 Doen was groot claghe dae.+
 Ghewapent volchden sij hon nae.
1390Dat was doen al te spade:
 Eer sijs woerden te rade
 Dat sij te samen ghequamen
 Ende haer wapen ghenamen,
 Soe waren sij soe verre gheuaren
1395Dat sij vut haren oughen waren;
 Sij en mochtense nyet eruolghen*.
 Des waren sij seer verbolghen.
 Dat wolde die goede sinte Seruaes
 Ende god des die ghewalt was.
1400Dat waert hon voele wale bekant:
 Anders en mochten sij doer dlant
 Noch van danne moghen comen;
 God hadse in sijne hoede ghenomen
 Ende in sijnen gheleyde.
1405Sij voeren mit arbeyde
 Beide spade ende vroe.
 Soe lange° daden sij daer toe
 Dat sij te° lande quamen.
 Ende doent die van triecht vernamen
1410Doen waren sijs blide ende vroe
 Datse god wolde troesten soe.
  
 Doen men dat te triecht vernam
 Dat haer troost weder quam,
 Die werde heer sinte Seruaes,
1415Grote vroude doen daer was.
 Als sij van recht souden sijn
 Dat deden sij wale in schijn.
 Daer toech groot volck teghen+
 Beide in straten ende in weghen
1420Beide arme ende rike;
 Sy ontfinghenten vrolike
 Die Clercken° mitten leken.
 Daer dede god scone teeken
 Doer sinte Seruaes sijnen knecht:+80v
+81r [p. 145]1425Daer worden cropele gaende recht
 Ende recht gaen die Cromme°
 Daer woerden sprekende die stomme;
 Mitten gods gheloeue
 Woerden sprekende die doeue
1430Te dien seluen stonden.
 Eyn die daer quam ghebonden
 Mitten boesen gheyste,
 Des dede hem god volleyste*
 Ende sinte Seruaes, dat hijne verloeste
1435Ende sijne vriende ghetrooste.
 Dat was merkelijck ghenoech.
 Eyn die water Calff°* droech,
 Die ydropocus ghenant was,
 Dien eerde god ende sinte Seruaes
1440Dat hem die water sucht verghinck.
 Doen men den heilighen heer ontfinck
 Sinte Seruaes in gods namen,
 Die Clocken luyden altesamen
 Alleyne mitter goids cracht.
1445Die teyken waren eeracht*.
  
 Die° goids ghenade was daer groot
 Des mennich menssche doen ghenoet°.+
 Alle die daer quamen
 Die die teykenen vernamen,
1450Vroliken sij doen songhen;
 Mit herten ende mit tonghen
 Hoeuen sij ane den gods loff.
 Doen sij quamen opten vrijthoff
 Voer des monsters doere,
1455Doen was daer groot volck voere
 Buten ende bynnen,
 Diene ontfinghen mit mynnen
 Mit loue ende mit sanghe
 Mit gheysteliken ontfanghe*
1460Alst den heer wale betam,
 Doen hij in dat monster quam
 In sijn eyghen huys te triecht,
 Daer dat ghewarighe gods liecht+81v [p. 146] In eynen stillen ghedencken*
1465Die kerssen dede ontfencken*
 Den luden inden handen,
 Die vanden goids vuyr ontbranden
 Liecht ende vtermaten scone,
 Ane den muer ende ane die crone
1470Ende op die Candelaer°
 Soe dat ment openbaer
 Die gods teyken daer sach.
 Mit recht viert men den dach
 Die ligt inden bramaende*
1475Des Seuenden° daechs aengoende
 Als inden boeken daer steyt+
 Als hier te voren is gheseyt.
 Hets recht dat men sijne feeste begheyt
 Gheystelike ende scone;
1480Ende vander translacione
 Dat sinte Seruaes waert erhauen
 Vuter eerden daer hij lach begrauen.
 Dat quam beide op eynen dach
 Dat woude god diet al vermach.
  
1485Sinte Seruaes dienstman
 Die ich ghenoemen nyet en can
 Diene weder hadden bracht
 Van Sassen° mitter gods cracht,
 Sij ghinghen ten lecter* staen
1490Want sij hadden daer om ghedaen
 Alsoe ghedanen arbeyt.
 Sij seiden alle die waerheit
 Wie sij den heilighen heer
 Haelden alsoe verre
1495Ende wie sij danne quamen
 Doent die van Sassen° vernamen
 Die seer waren verbolghen,
 Doen sij hon solden volghen
 Ghewapent mit groten scaren;
1500Wie sij god doen wolde bewaren
 Vanden groten volke;
 Wie dat eyne neuel wolke+82r [p. 147] Ouer die Sassen° quam
 Die hon den rechten wech benam
1505Dat hon onkondich* was der aert*:
 Want hon dat weder waert+
 Soe duyster vtermaten
 Dat sij mysden der straten
 Dat sij te dien stonden
1510Des weechs nyet en vonden
 Daer sij henen wolden;
 Sij en wisten waer sij solden
 Haere nyrghen* gheyn* twaren
 Ende lieten sinte Seruase varen
1515Ende sijne man in gods vrede.
 Den Sassen woerden haer lede
 Alsoe swaer als eyn steyn.
 Ende ouer sinte Seruaes scheyn
 Dat heilighe hiemelsche liecht
1520Ende ouer sijne dienstman van triecht
 Diene mit trouwen voerden.
 Herde schier sij sich roerden
 Sijne lieue vaert ghenote.
 Sij hadden hulpe groot
1525Die hon der goede god beriet*,
 Die ouch dat ysrahelsche diet
 Vut Egipten° leyde
 Ende hon wael bereide
 Des weechs ende der snelden*.
1530Dat seiden sij ende vertelden
 Armen ende riken
 Den luden alle ghelijken
 Mit openbaren woerden.
 Doen spraken sij diet hoerden:
1535‘In nomine domini
 Der gheware god geloeft sy.’+
  
 Doen die goede sinte Seruaes
 Te triecht weder comen was
 Daer en god ghesande,
1540Doen was daer inden lande
 Mennich mensche herde vroe.+82v
+83r [p. 148] Daer nae schier quaemt alsoe
 Dat dat rijck bleyff hereloes
 Ende der Coninck° sijn lijf verloes
1545Die des rijcks doen plach,
 Den men mit eeren noemen mach,
 Otte, des Conincks° otten sone,
 Dien god die eer wolde doen
 Dat hij dat Coninckrijck°
1550Besat herde eerlijck,
 Behielt ende berichtede
 Ende busscopdome stichtede,
 Die weder die grieken vacht
 In Calabren° mit groter cracht.
  
1555Doen die coninck doot was
 Doen stont dat rijck, sijt seker das,
 Menghen dach onberaden*
 Dat* die menghe* onrechte daden
 Den goeden ende mennich onghemack,
1560Dat nyemant en richte noch en wrack
 Alst herde wale bescheyn*.
 Eer die voersten des woerden eyn
 Dat eyn ander coninck waert ghecoren
 Soe hadde sinte Seruaes verloren
1565Eyn goet dat bij der moselen* lach,
 Dat sijn eyghen was menghen dach
 Ende sijn is noch hude.+
 Dat namen hem quade lude
 Bij Couelense herde nae:
1570Onrechte heeren woenden dae
 Dijt hoem namen mit ghewalt,
 Des die somighe* seer ontgalt*.
 Dus waert berouft° sinte Seruaes
 Dat doch groot onrecht was.
1575Dat hij sijn eyghen hadde verloren
 Des hadden rouwe ende toren
 Sijne vrunt goede.
 Doen woerden sijs te moede
 Dat men sijne kasse daer droech
1580Ende sijns heyldoms ghenoech+83v [p. 149] Dat goet was ende gheweere,
 Des die quade roeuere
 Herde seer ontgolden
 Die sich nyet beteren en wolden.
  
1585Doen sinte Seruaes daer was comen.
 Die hem sijn goet hadden benomen
 Sij verloren voele meer:
 Siele, lijff, goet ende eer
 All daer sij in goeden hoeghen* saten,
1590Vroelijck droncken ende aten
 Ende wale mit vreden waenden sijn.
 Dat waert haren ongheluck schijn*:
 Die boese gheyst daer quam
 Die somighen mit lyue ende ziele nam
1595Ende voerdese inder hellen.
 Die andere, haer ghesellen,
 Dien god die ghenade wolde gheuen+
 Dat sij behielden haer leuen,
 Doen sij die waerheit vernamen
1600Tot sinte Seruaes dat sij quamen
 Mit gheysteliken rade*
 Ende soechten sijne ghenade
 Ende beterden haer schulde
 Ende erworuen* sijne hulde
1605Haer eyghen* gauen sij heme om dat°
 Dat sij versoenden des te bat.
  
 Doen die heilighe man
 Sijn eyghen* weder ghewan,
 Die gheweldighe sinte Seruaes,
1610Ende dat wonder dat dae was
 Gheschiet all openbaer,
 Doen ghinck die nyemaer
 Achter* lande wijde.
 Doen baden in dien tijde
1615Van Couelense° die heerscap*
 Doer gheystelike broederscap
 Dat ment hon ter eeren wolde doen+84r [p. 150] Ende men sanctus Seruacium
 Hon daer naerre brechte.
1620Sijne priesteren ende dienst knechte
 Waren alsoe beraden
 Dat sijt gherne daden.
 Doen men die meer vernam
 Groot volck daer integhen* quam
1625Dien ment gheboet* ende bat
 Van Couelentze° vuter stat
 Ende vanden lande alomme,+
 Die wijse ende die domme.
 Doen was daer te diere stont
1630Mensschen mennich dusent
 Mitt heyldoems ghenoeghen*.
 Haer crucen die sij droeghen.
 Synghende sy doen ghinghen,
 Mit eeren sijne ontfinghen.
1635Aen eynen velde wijde,
 Daer stont aender suden° sijden
 Eyn berch scone ende hoe.
 God van hiemel wolde alsoe
 Dat sulck heylichdom daer was
1640Dat eeren° wolde sinte Seruaes
 Die voele guets stichtede:
 Die kasse sich op richtede°
 Ende neych daer henen .drie.° stont*
 Alst oft woude segghen: ‘blijft gesont.’
1645Sinte Seruaes die eerlike,
 Hij dede al dies ghelijke
 Als off hij orloff nemen wolde
 Doen dede der gods holde
 Als die danne* wolde keren.
1650Doen voer hij danne mit eeren.
  
 Dat scheiden° dat was heerlijck.
 Nu hoert wiet* daer na quam waerlike
 Te golse°, dat daer bij was,
 Daer eyghen* hadde sinte Seruaes
1655Ende daer toe wijngarde:
 Die woerden verwoest haerde;+84v [p. 151] Dat berichtede* hij wale sent.
 Doen ghingen der gebeuren kint+
 Des nachts inden wijngaert -
1660Dat hon tonghemake waert -
 Ende stalen die wijnbeeren*.
 Doent sinte Seruaes wilde weren
 Doen hadde hij schier ghedaen.
 Die wijnberen* mocht men eten saen
1665Doen mense plucte ende las.
 Inden herfst dattet was
 Dat die kinder daer in waren comen
 Ende hadden der wijnberen* voele genomen*
 Dat sy doer nyemant en vermeden.
1670Die eyne droeghen, dander sneden,
 Sij braken ende aten,
 Sij woesteden vtermaten,
 Daer hare egheyn aen en wan.
 Tot hon quam eyn alt man
1675Scone ende heerlijch;
 Sinte Seruaes was hij ghelijch°
 Des* wijngarde dat men daer brack.
 Totten kinderen hij sprack:
 ‘Waeromme neemder mijn goet?
1680Het is quaet dat ghij doet.
 Ondanck hebbe hij diet uch ryet.
 En waerdy alsoe kint nyet
 Het soude uch qualijck vergaen.
 Doch soe wijt is gedaen,
1685Alsoe kint als ghij sijt,
 Uch en sall te deser tijt
 Nyemant henne gheleyden:
 Ghij sult des daichs verbeiden+
 Tot dat uch ur* vrunde hij* vynden.’
1690Dit sprack hij totten kinden.
  
 Als die reden eynde nam,
 Sy en wisten wae* der heer quam.
 Saen te desen stonden
 Soe stonden sij alle ghebonden
1695Beyde groot ende cleyne;+85r
+85v [p. 152] Sij bleuen alle ghemeyne
 Ane den wijngaert cleuende
 Ende dootliken* leuende*.
 Sij begonden te mesbaren*
1700Als off sij woedende* waren;
 Haer anschijn was eyselijck
 Ende haer ghebeer* vreyselijck;
 Sij verloren sen ende macht.
 Alsoe stonden sij alle die nacht
1705Ende des anderen daichs ouer middach.
 Ende als sij eyn yeghelijck sach.
 Die sijn kint hadde verloren,
 Van dien sij waren geboren,
 Die hare vriende roechten*°,
1710Langhe wijle dat sijse soechten
 Tot dat noene leden was.
 Alsoe woldet sinte Seruaes.
 Teghen die auontstonden
 Quamen sij daer sijse vonden
1715Clemmende* aen die stucke*
 Te haren groten onghelucke.
 Sij en hoerden noch sij en saghen.
 Dit meshaechde haren maghen.+
 Die oughen waren hon verkeert*.
1720Des waert hon dat herte besweert
 Den vaderen ende den moederen,
 Den susteren ende den broederen.
 Haert* was hon allen der lijff:
 Sij stonden als loths wijff
1725Die wijlen teynen steyne waert.
 Doen mochte hon rouwen die vaert.
  
 Die vrunt* waren voele onvroe
 Doen sijse vonden alsoe
 Staende soe kommerlike;
1730Sy weynden yamerlike
 Diese mit° trouwen meynden*.
 Doen sij voele gheweynden
 Doen woerden sij soe beraden
 Dat sij ghenade baden+86r [p. 153]1735Gode ende sinte Seruacium,
 Dat hon god genade wolde doen;
 Ende doer dijns° selues eere,
 Die heilighe ende die meere,
 Dat hijs sich onderwonde
1740Ende die kindere ontbonde
 Ende aensaghe haer yoechde;
 Doer sijnre groter doechde
 Lyet ghenyeten* den kinden
 Ende hijse woude ontbinden
1745Haer lijff ende ouch haer lede.
 Ende sij gheloefden heme mede
 Dat ommermeer sijn goet
 Voer hon soude sijn behoet,+
 Off hijs wolde gheroeken*
1750Dat sijne souden besoeken
 Baruoet te sijnen graue.
 Doen dede hij hon die bande aue
 Die ghenadighe sinte Seruaes
 Die des wale gheweldich was.
1755Die kinder hij verloeste,
 Die alder* hij ghetrooste°.
 Alsoe rychten* sij sinte Seruaes
 Van dat daer misdaen was;
 Ende hij behielt sijn recht.
1760Het was eyn hertoghe, hiet Ghijsebrecht°,
 Ende was heer in lutteringhen,
 Ghepresen in menghen dinghen,
 Eyn heelt* van sijnen lyue.
 Hij hadden° ghenomen te wyue
1765Des conincks Otten° dochter
 Dien men wale louen mochte.
 Hi was willich tallen goede.
 Heme waert des te moede*
 Dat hij den keyser bat,
1770Te triecht in sijnre houft stat
 Dat hij daer wonen wolde
 By den gods holde,
 Sinte Seruaes, by sijn graff°.
 Doens hoem der coninck orloff gaff
1775Doen buwede* hij ende stichtede;+86v [p. 154] Die lant hij berichtede*
 Vroech ende spade.
 Doen waert hij des te rade+
 Der hertoghe reyne
1780Dat hij van groten steyne
 Eynen muer wolde doen wercken
 Om sinte Seruaes kerken,
 Vast werck ende hoghe daer toe.
 Maer doch en quaemt nyet alsoe:
1785Doen hij des woerden was in eyn*
 Sinte Seruaes hem erscheyn
 In sijnen slape daer hij lach,
 Dat* hem dochte dat hijne sach
 In sijnen vysione
1790Mynnentlike ende schone
 Ende dat hijne wale erkande,
 Der hertoghe vanden lande.
 Dat dochte den heelde*
 By eynen guldenen bielde°
1795Dat nae hem ghewracht was°.
 Tot hem sprack doe sinte Seruaes:
 ‘Vrunt hertoghe ghijsebrecht
 Ich sall dich waernen*, het is recht:
 Du wolt eyn dinck bestaen
1800Dat dich nyet goet en is ghedaen,
 Mit desen groten werke
 Dattu om mijne kerke
 Hier wilste nu° beghynnen.
 Des waernen* ich dich mit mynnen.
1805Ich wille dattuyt laets
 Ende dich daer ane ghemaets*.
 Die wijle dattu heues ghewalt.+
 Proeue dattu ommer wesen salt
 Ten ewighen lijue
1810Dat dich dat stade* blyue.
 Het heuet der warighe heylant
 Mit sijnre almoeghender hant
 Gheuestet ende gheuryet,
 Gheuedemet* ende gebenedyet.’
1815Noch doen sprack der heilige man:
 ‘Want ich dich wale goets gan+87r
+87v [p. 155] Daerome waerne ich dich des.
 Ich segghe dich dat waer es:
 God dien ich daer om bat,
1820Hij sall mijne houft stat
 Beschermen ende beureden,
 Die meyster is van alre reden,
 Die sinte maria ghedroech.
 Dese stat is ommer vast genoech
1825Went* aen den doemels* dach
 Datse nyemant en mach
 Te* breken noch te* storen,
 Ende die daer toe behoren,
 Off* sijt mit reden merken
1830Dat sijt nyet en verwerken*
 Mit groten houftsonden°.
 Dat saltu hon° orkonden.
  
 Alse dat ghesproken was
 Van hem schiet sinte Seruaes,
1835Vanden hertoghe daer hij lach,
 Dat hij nyet meer sijns en sach
 Ende lieten inden gots vrede+
 Doen hij hem seide dese reden
 Die hij voele gherne vernam
1840Want hoem goet daer aff quam.
 Des was sijn herte voele vroe.
 Teynen male quaemt soe
 Dat des hertoghen wijff
 Die hoem lieff was als sijn lijff
1845In sinte Seruaes monster* quam
 Daer sij onrecht goet nam
 In die heilighe stat.
 Den kuster sij des erbat*
 Dat hij die treeskamer* ontsloet,
1850Des sij sent qualijck* genoet*.
 Dat dede haer onrechte sen.
 Die hertoghinne ghinck daer in°
 Dat ornament scouwen.
 Doen vergat sij derre trouwen:
1855Doen sij sach die zierheit+88r [p. 156] Doen verwan sij* die ghiericheit
 Om eyn pellen* dien sij sach
 Die inden tresoer* daer lach
 Duyr ende voele goet.
1860Daer toe stont haer der moet:
 Van groten sonden dat quam
 Dat sij den pellen doe nam.
 Heymelijck sijne danne* droech.
 Dat was mesdaet meer dan ghenoech
1865Dat sijt ye ghedachte.
 Doen sijt thuys brachte -
 Als haer der viant* gheriet -+
 Eyn cleyt sij daer aff maken lyet,
 Die hertoghinne rijke,
1870Sij deden herde zyerlike
 Scheppen* ende ghellen*
 Want het was eyn duere pellen;
 Des deden sij die nade
 Neyen mit goltdrade.
1875Des en dorste* men° haer nyet veronnen*
 Hadde sijt wale ghewonnen.
  
 Nu hoert hier die waerheit:
 Doen dese rock was bereyt
 Schoen ende herde zierlike
1880Dien die hertoghinne rijke
 Te hoechtijde soude draghen
 Ende inden heilighen daghen,
 Des en woude nyet sinte Seruaes.
 Doent sinte Seruaes dach was
1885Ende sij ter kerken soude gaen,
 Den rock hadde sij aen gedaen
 Want hij was herde chiersam.
 Doen sij inden monster* quam,
 Als men ten ambacht* vynck,
1890Eyn ouel* slaep haer ouer ghinck
 Al daer alle tfolck toe sach.
 In slape sij daer neder lach.
 Doen sij eyne wijle gesliep
 Vreyseliken dat sij ryep+88v [p. 157]1895Want haer in droeme was.
 ‘Ghenade, heer sinte Seruaes’,
 Riep die vrouwe ouer luyt,+
 ‘Helpt mich, heer, soete druyt*’,
 Derdeweruen riep sij seer:
1900‘Verloest mich, troest, soete heer.’
  
 Die lude die dit hoerden
 Verveerden* sich vanden woerden.
 Doen des der hertoghe waert ghewaer
 Doen ghinck hij haestelick all daer.
1905In sijnen armen dat hijse nam.
 Doen sij tot haer seluer quam
 Voele seer dat sij doen weynde.
 Hij vraechde haer wat sij meynde*
 Der hertoghinnen rijke.
1910Hij bat haer goedertierlijck
 Dat sij hoem wolde lyen*
 Wat sij daer hadde ghesyen,
 Dat sij sich soe erueerde*
 Ende soe enxtelijken ghebeerde*.
1915Des vraechde hij° haer mit synne.
 Doen sprack die hertoghinne:
 ‘Heer doer dijne eer,
 Ich scaems mich vtermaten seer
 Maer doch moet icht uch konden.
1920Het quam van mijnen sonden;
 Dat hebbe ich wale beuonden.
 Ich was tot eynre stonden
 In die Treeskamere°*:
 Dat compt mich nu te yamere, -
1925Voele hertze* lieue gheselle*,
 Daer nam ich desen pelle+
 Dien ich hij* aen draghe;
 Dat arne* ich hude* in desen daghe.
 Nu doen ich her* in quam
1930Ende mich der slaep die macht benam,
 In mijnen droeme, daer ich lach,
 Sinte Seruaes ich sitten sach
 Voer den hoeghen altaer;+89r
+89v [p. 158] Schoen ende alsoe claer
1935Sat daer die gods holde
 Op eynen stoele van golde,
 Schoen ende wael ghedaen.
 Om heme soe sach ich° staen
 Heiligher heere eyne scare.
1940Doen wolde ich mich ghenaken daere
 Ende comen te sijnen voeten°
 Te ghenaden ende te boeten.
 Doen ich hem te naken began
 Doen quam daer eyn swart° man
1945Grymmende ende vreyselijck,
 Onghehuyr* ende eyselijck
 Ane hude ende aen haer,
 Ende gaff mich slaghe swaer
 Ouer rughe ende ouer sijden.
1950Ich en mocht hem nyet ontstryden
 Noch ich en mocht hem nyet ontflyen.
 Mijn ghewant* woude hij mich aue tyen
 Dat ich bleue naect ende bloet;
 Des was mijn anxte voele groot°
1955Dat hij mich wolde ontcleyden.+
 Doen was voele* nae* ghescheyden
 Mijne ziele van mijnen lyue,
 Mij armen sondighen wyue.
 Ich waer sekerliken doot
1960Maer* dat mich sijne hant boet
 Die ghenadighe sinte Seruaes,
 Des ich nyet werdich en was.
 Voerwaer°, wet dat, lieue geselle*.
 Wee mich, dat ich desen pelle
1965Ye* ghesach ofte ghenam
 Daer mich dit ouel* aue quam.’
  
 Der hertoghe Ghijsbrecht, die guede,
 Was in droeuen moede
 Doen hij vernam ende hoerde
1970Vander vrouwen dese woerde
 Want hij wale bekande
 Die sonde ende die scande;+90r [p. 159] Des hadde hij groten rouwe
 Maer doch troeste hij die vrouwe.
1975Ghetruweliken hij haer ryet:
 ‘Vrouwe, en mestroest uch nyet.
 Dats nu der beste raet
 Dat wij dese mesdaet
 Mit goeden willen boeten.’
1980‘God onne* ons dat wij moeten*’,
 Sprack die hertoghinne°.
 ‘Mijne voele lieue mynne’,
 Sprack die hertoge Ghijsebrecht,
 ‘Wij soelen bieden, dat is recht,+
1985Heerlike soene.
 Dat rade ich uch te doene.
 Eeren wij onsen lieuen heer ihesum
 Ende den goedertieren Seruacium
 Die uch huyden* verloeste.’
1990Die vrouwe hij dus troeste
 Als hijt in sijnen herten vant.
 Sijn vrouwe nam hij mitter hant
 Voer al dat volck openbaer
 Ende ghinck totten altaer
1995Ende voer sinte Seruaes graff.
 Groet goet hij hem gaff,
 Eyghen ende dienst man,
 Die sinte Seruaes doe ghewan,
 Man wijff ende ouch kint;
2000Ende waren beide ommer sent
 Sinte Seruaese dienstacht*.
 Soe groot is die gods cracht.
  
 Heerlijck die gaue was
 Die dae ontfinck sinte Seruaes
2005Die gods ghebenediede.
 In eyns conincks tijde
 Die was gheheyten coenraet,
 Doen was te huys inder stat
 Eyn sinte Seruaes eyghen* man*
2010Die doer stoutheit* began
 Dat hem ergherde* sijn leuen.+90v [p. 160] Eyn heer hadde hem gegheuen
 Eyn heerlijcheit die tzens* galt*
 Sinte Seruaes ende mit gewalt+
2015Wolde hij dat breken aff
 Alsoe dat hijs nyet en gaff.
 Hij was gheheyten Cendebolt.
 Hij was sculdich van rechter scholt
 Cens van sijnen houfde.
2020Sinte Seruaes hij des roufde
 Mit onrechter gewalt,
 Des hij eyns deyls* ontgalt*.
 Hij onthielden mit stryde*.
 Van sijns vaders sijde
2025Was hij van ridderscap geboren.
 Daer om hadde hij groten toren
 Als heme yemant des ghewoech*
 Dat was hoem onwert genoech.
 Dat waert hem namaels seer suer.
2030Teynen tijde dat hij swoer:
 Hij en betaeldes nommer pennynck
 Doer egheynre hande dynck -
 Des en dorst* nyemant hebben waen -
 Die wijle dat hij mochte ghestaen
2035Op sijne voete ende op sijne beyn;
 Dat heme in corten tijden scheyn*:
 Want inder naester nacht
 Velden eyn groot onghemach*,
 Dat quam van gods ghericht,
2040Doen hoem vander ghycht°
 Die beyn all mitten voeten.
 Doen wolde hij gherne boeten
 Mit goeder lude rade.
 Doen waest all te spade:
2045Ane den lyue mochte hij nyet genesen.
 Die ziele mocht wale behalden wesen+
 Off hijt verduldeliken nam
 Dat heme van sijnen sonden quam.
  
 Van sinte seruaes is ons bleuen
2050Menghe goede dinck bescreuen.+91r
+91v [p. 161] Dat is ons wale kondich*
 Dat eyn goet keyser heynrijch
 Sinte Seruaes seer eerde
 Ende sijnen vlijt daer toe keerde
2055Tot sijnen dienst alle sijn leuen;
 Want god hadde hem ghegheuen
 Den sen ende den goeden wille
 Openbaer ende stille
 Dat hij hem was soe dienstacht*.
2060Der wille meerde hoem die cracht
 Beide stille ende ouerluyt.
 Des loende hoem die gods druyt
 Dat hijne hadde vutuercoren
 Allen heiligen busscopen te voren2064
2065Te heeren ende te patrone.2065
 Des hadde hij dat te lone,2066
 Dat hijne decke gheneerde*2067
 Die sijnre hulpen gheerde.2068
 Dat hadder° wale beuonden2069
2070Te voele menghen stonden2070
 Daer hi in groter vreysen was,2071
 Dae hoem verloeste sinte Seruaes.2072
 Dat wiste der keyser wale voerwaer.2073
 Doen stichde hij te gozslaer,2074
2075Die selue keyser heynrijck,2075
 Eyn goids huys herde eerlijck2076
 Als men noch wale syet.+2077
 Prouonden* hij daer toe beriet°.20782078a2078b
  
 Die stat die wolde hij vryen*;2079
2080Dat goids huys dede hij wijen,2080
 Der keyser voele gheheer*,2081
 In tweer apostelen eer,2082 2064l.: ...gen biscop(en) teuoren.
2065l.: ...(d)e te patrone.
2066l.: des had ... lone.
2067l.: dat hene dekke...
2068l.: ... dar siner helpen gerede.
2069l.: ... wale beuonden.
2070l.: te ue...(r) stunden.
2071l.: Dahe in groten ...(s).
2072l.: da heme erloste sente ...as.
2073l.: Dat weste der keiser ... war.
2074l.: du stigtedeher te ...
2075l.: ...(e) selue keiser henric.
2076l.: hus harde herlic.
+92r
2077l.: Alse ... da wale siet.
2078l.: proueden he ... it.
2078al.: Rike ende gude.
2078bl.: bit ...(i)ude.
2079l.: Di stat di wolder ...
2080l.: ...(t) godis hus deder wien.
2081l.: ... (u?) ele gehere.
2082l.: in twer a... (e)re.[p. 162] Sinte Jude° ende symoens,2083
 Ende ouch sijns patroens,2084
2085Sijns heeren, die der deerde was,2085
 Die genadighe sinte Seruaes.2086
 Den dryen dede hijt wijen te samen,2087
 Dat gods huys, in haren namen.2088
 Aen sinte Seruaes stont sijn moet2089
2090Want hij dede hem mennich goet.2090
 Aen heme hadde hij groten troost2091
 Want hijne decke hadde verloest.2092
 Hij was sijns herten liecht.2093
 Sijne boden sande hij te Triecht°,2094
2095Te sinte Seruaes houft stat.2095
 Sijnen broederen hij des bat,2096
 Den proeste vanden cloester,2097
 Den deken ende den coster2098
 Ende den broederen al te samen2099
2100Ter eeren sinte Seruaes namen2100
 Ende allen sijnen holden,2101
 Dat sij heme senden wolden2102
 Van sinte Seruaes gebeyne,2103
 Des confessoers ende busscop reyne,2104
2105Te sijnen nuwen werke,2105
 Te verchieren sijne kerke:2106
 Hij woldet gherne eeren+2107
 Ende sijnen loff vermeeren2108
 Den heilighen sinte Seruacium°.2109
2110Dat woude hij ommer gherne doen2110
 Die wijle dat hij mochte leuen.2111 2083l.: Jude ende Symonis.
2084l.: ...s patronis.
2085l.: Sines heren ...(d)e was.
2086l.: de genedege sente ...
2087l.: en drin widement al(t) ...
2088l.: ... t godis hus in ho(ren) ...
2089l.: ...ne sente Seruase s... - Sin mut
2090l.: (wa)nt he dede ... gut.
2091l.: Ane heme hadde (v? volgens S - foto onduidelijk, evenals slotvocaal van hadde; te verwachten is: hadder) ...
2092l.: want hene decke had ...
2093l.: ... was sines herten ligt.
2094l.: (s) ... der du tetrigt.
2095l.: Te sen... houestat.
2096l.: sinen bruder ...
2097l.: Den profste uanden clo ...
2098l.: ...ken ende den costre.
2099l.: End ...ren allen samen.
2100l.: te eren ...ses namen.
2101l.: Allen sinen ho...
2102l.: senden wolden.
2103l.: Sente Ser... nes.
2104l.: des heileges ende d...
2105l.: Te sinen nuwen werke.
2106l.: t... sine kerke.
+92v
2107l.: He wolde g ...
2108l.: ende sinen lof ermeren.
2109l.: S... ...tium.
2110l.: dat wolder imme(r) ...
2111l.: Di wile dater mugte le(u)...[p. 163] Sij en doerstens hem doch nyet gheuen.2112
 Dat was hem leyt doen hijt vernam.2113
 Te triecht hij doen seluer quam2114
2115In corten tijden daer nae.2115
 Hij werff aen die heeren dae2116
 Dat sij ghedroeghen ouer eyn2117
 Ende gauen heme dat kynne beyn
 Van sinte Seruaes, sijns heren.
2120Der keyser dede hem ter eeren
 Eyn gulden houft werken
 Te troeste* sijnre kerken.
  
 Nu moechdi hoeren scone reden.
 Der coninck dede hoem goltsmede
2125Herde goet ghewynnen*.
 Hij gruetese mit mynnen
 Ende boet hon sijne hulde
 Ende seide hon dat hij wolde
 Doen wercken eyn gulden hoeft;
2130Ende sprack ouch, des gheloeft:
 ‘Willes mich god ghehynghen!
 Want ich tot gheynen dynghen
 Nye meeren wille en ghewan.’
 Doen spraken die werck man:
2135Sij woldet gherne wale doen
 Gondes hon der goids soen
 Ende der goede sinte Seruaes;+
 Sent dat den coninck lieff was
 Sij wouden doen dat hij geboet.
2140Hij dede hon gheuen gout root.
 Sij ontfinghent mitter woeghen*.
 Die des wercks plaghen,
 Sij waren vlytich daer toe
 Beide spade ende vroe.
2145Daer toe halp hon sinte Seruaes.
 Doen dat houft all ghereyt was
 Doen waest herde zierlijch,2112l.: ...stens heme idog nit g...
2113l.: was heme leit duhet ...
2114l.: ...tricht he du selue qu(â).
2115l.: ... t(id)en darna.
2116l.: he warf ...en da.
2117l.: Dat si ged(r)...
+93r [p. 164] Schone ende heerlijch,
 Beide nase ende mont -
2150Dat doet ons die vite* cont -
 Beyde kynne ende keel;
 Maer die oughen waren scheell.
 Het waren twee edel steyne.
 Doen dochte hon die eyne
2155Mender dan die andere.
 Des hadden sij groot wondere:
 Sij waren beide doch euen groot.
 Den meysteren des nyet en verdroet
 Dat sijse vut namen.
2160Sij meyndens nu° bat gheramen*
 Want sij den Coninck° vruchten*.
 Doen sijt doen weder herwrochten
 Doen stonden sij echt* als ee* -
 Des was hon te moede wee -
2165Dat eyn neder, dander hoe*.
 Des woerden sij seer onvroe.
 Des en mochte ander raet sijn:
 Het waert daer aen wel schijn*+
 Dat der goede sinte seruaes°
2170In desen lyue scheel was;
 Daer om moest dat gheschien.
 Doen wolde der coninck thouft sien.
 Doen hij die oughen soe sach staen
 Doen dede hij die goltsmede vaen
2175Ende dreychdese voele seer
 Aen hon lijff ende aen honne eer.
 In gheuenckenisse mense° besloet.
 Dat was onrecht herde groot.
  
 Doen dit aldus was erganghen*
2180Dat sij dus laghen gheuanghen,
 Des nachts quam sinte Seruaes
 Voer den coninck daer hij was
 In eynre stat, daer hij lach,
 Alsoe dat hijne wale besach.
2185Mynlike hij hoem toe sprak:
 ‘Coninck, en doen° gheyn onghemack+93v [p. 165] Den gheuangenen goltsmeden;
 Laetse mit rasten* ende mit vreden.
 Du en dorfste* hon nyet schelden.
2190Sy en soelen mijns nyet ontghelden*.
 Du heues voele goeden sen:
 Beseech* wie scheel dat ich ben.
 Des moet dat houft scheel sijn
 Dat ghemaect is nae thouft mijn.
2195Daer omme hebbe goede ghedolt:
 Die wercklude sijn sonder scholt.
 Laetse mijns ghenyeten*;
 Des en laet dich nyet verdrieten,’
 Sprack der goede sinte Seruaes.+
2200Der coninck des blide ende vroe was.
  
 Doen der coninck dit vernam
 Ende hij des morghens op quam,
 Die goltsmede hij verloeste.
 Seer wale dat hijse troeste
2205Mit heerliken lone.
 Hij gaff hon gauen scone
 Ende versoende sich mit hon alsoe,
 Dat sij van hoem schieden daer toe
 Mit blijtscapen ende mit mynnen.
2210Doen hiet hij hem ghewynnen*
 Sijne heymelike* man.
 Ende als hijse tot hem ghewan*,
 Priester ende ander° luyde,
 Doen seide hij hon wat bedude,
2215Wie hem vertoende sinte Seruaes,
 Ende erscheyn* sich dat hij scheel was,
 Den guldenen houfde ghelijck.
 Doen ghinck der keyser heynrijck
 All daer hij dat houft vant
2220Ende droecht mit sijnre hant.
 Hij hadde gode gheuleet* ghenoech:
 Seluer hijt doen danne droech,
 Der edel Coninck° rijck;
 Herde oetmoedelijck
2225Ten monster hij daer mede ghinck+94r [p. 166] Daer men dat heyldom* in ontfinck,
 Heerlijch ende schone
 Mit scoenre processione.
 Der ontfanck* was heerlijch
2230Selue der keyser heynrijch°+
 Droech dat heildom ouer hoff.
 Gode gauen sij den loff
 Daer waert gheeert sinte Seruaes
 Als dat wale recht was.
  
2235Nu meerct dit voele euen*:
 In des seluen conyncks leuen
 Soe dede euer* sinte Seruaes
 Eyne dinck die selsem* was
 Ende herde wonderlike.
2240In des keysers Coninckrike°
 Stont eyne arme kerke
 Van ouden ghewerke
 Die nyemant en bewaerde.
 Sij was verganghen haerde
2245Soe dat men selden daer sanck.
 Sij was ghewijet ouer lanck
 In sinte Seruaes eer
 Ende was verarmet° seer,
 Des luttel yemant waer nam
2250Want selden ymant daer quam°.
 Dat wolde boeten sinte Seruaes
 In dies eer dat sij ghewijet was.
  
 Teynen tijde quam der dach
 Dat die wydinghe dae ghelach*,
2255Die men wale solde begaen*
 Off ment te rechte hadde ghedaen°.
 Men naems herde cleyn waer:
 Des volcks quam herde luttel daer.
 Die selue die daer quamen,
2260Sij saghen ende vernamen,
 Beyde man ende wijff,+
 Dat sij ommer daer nae alle haer lijff
 Der wijnghen* bat plaghen+94v
+95r [p. 167] Doer dat want° sij daer saghen.
2265Daer en waren der liede nyet voele:
 Some quamen sij daer te haren spele,
 Die somighe ghinghen wercken
 Lyeuer dan ter kerken.
 Des was daer cleyn ghedranck.
2270Die wijle dat men die misse sanck
 Soe quamen daer twee wijff.
 Denen was alle haer lijff
 Voele nat van bloede.
 Hon was wee te moede,
2275Des men wael geloeuen mach,
 Want men dat vreyselike bloet sach
 Aen allen haren ghewande*,
 Aen houf de ende ane hande
 Die sij alsoe bloedich saghen.
2280Sij begonden hon te vraghen
 Wat hon gheschiet waer.
 Doen spraken sij openbaer
 Dat sij hadden vernomen:
 ‘Van onsen sonden eest comen
2285Dat wij gods vergaten
 Ende dae heyme* saten.
 Dat quam van ouelen* dinghen:
 Dat wij ter wijinghen*
 Egheyne waer* en namen
2290Noch nyet her* en quamen+
 Ten heilighen goids woerden
 Ende nyet messe en hoerden
 Noch almoessen en gheuen°.
 Wij saten ende weeffeden
2295Eyne webbe in eynen gademe*.
 Daer braken alle die vademe*.
 Dat was ons leyt ende onghemack.
 Soe waer dat eyn vadem brack
 Daer vut ran dat rode bloet
2300Alsoe alst ommer toe noch doet
 Alsoe dicke als reghen.
 Die gods ghenade en wille ons weghen*
 Soe waren wij te quader tijt geboren,
 Off wij hebben beyde verloren+95v [p. 168]2305Beide ziele ende lijff.’
 Dae en was noch man noch wijff
 Het en dochte hem wonderlijck genoech.
 Dat webbe men doen daer droech
 Ende hinckt voer die kerke,
2310Dat selseme* ghewercke,
 Daer dat bloet aff vloet.
 Dat was wonder herde groot
 Dat ment alsoe drupen sach
 Tot aenden° anderen dach.
2315Daer quam mengher moeder kint
 Die nye ter wijdinghen sent
 Dae heyme en wolden blyuen.
 Doen galt* men den wijuen
 Haer webbe, den ghenen dient was.+
2320Daer omme deedt sinte Seruaes,
 Ende god woudes ghehenghen,
 Dat men ter wijdinghen
 Des te lieuer queme
 Soe waer dat mense° verneeme.
  
2325Die wondere die god dede
 Doer sinte Seruaes te menger stede
 Die sijn condich* in mennich lant.
 Eyn ridder was in brabant
 Die was herde ongherekelike*
2330Den armen onghemekelike*;
 Mit allen* eyn onrechtuerdich man°
 Hem en roechte* wie hij tguet gewan
 In onrechte off mit rouve°.
 Hi en hadde egheynen ghelouue
2335Ane gode noch ane die keerstenheit.
 Hi dede menghe scalcheit*.
 Weduwen ende weysen
 Die bracht hi decke in vreysen,
 Ende arme cloester lude
2340Ende reyne goids brude
 Die errede* hij decke sonder noet.
 Ten lesten sloechen die ghedoet*
 Dat vreyselike gherichte:+96r [p. 169] Hij starf sonder biechte
2345Ende sonder gods lichame
 Want hij en eerde nyet sijnen name,
 Hij versmaden vtermaten.
 Des viel hij aender straten+
 Doot ter neder all daer hij ghinck
2350Daer hij den swaren loen ontfinck.
  
 Die sijne vriende waren
 Sij lachtenen* in baren*.
 Doen sijne draghen solden
 Daer sijne grauen wolden,
2355Dat was sekerlijch wonders genoech:
 All dae* menten heenen droech
 Die ziele weder in hem quam,
 Als men schier dae vernam
 Dat hi sich selue erlichtede*
2360Ende sich op richtede
 Bouen upter° baren.
 Die daer by waren
 Sij vluweden* her ende daer
 Doen sijs woerden ghewaer:
2365Sij waenden alle sijn erslagen.
 Die die baren solden draghen
 Sij lietense neder vallen.
 Daer en was onder hon allen
 Nyet voele* yemant soe ghemoet,
2370Hem en verwandelde sijn bloet.
  
 Doen der sondige man
 Sijn leuen weder ghewan
 Aen der nemeliker* stat,
 Gode hij genade bat.
2375Doen hij sich ghebaert vant
 Soe hoeff hij op sijne hant:
 Hij seghende sich in gods namen.+
 Doen troesten sij sich alle te samen:
 Die eer gheuluwen* waren
2380Sij quamen weder totter baren
 Ende vraechden wat hem waer°.+96v
+97r [p. 170] Doe sprack die arme sondaer:
 ‘Ich hebbe gheleden grote noet
 Sent dat ghisteren die doet
2385Schiet* mijn vleysch ende mijnen gheyst
 Mit allen onghemake meyst:
 Die arbeit was voele groot.
 Doen bleyff ich naect ende bloet
 Als ich van mijnre moeder quam.
2390Des was mijn anxte vreyssam*.
 Doen ich mijn ziele naect sach
 Ende mijn vleysche doot lach
 Ende ich mich seluen sach soe baer*
 Doen (waert ich) alre eerst ghewaer°
2395Dat mich der duuel hadde bedroghen
 Ende alte verre tot hem ghetogen
 Mit sijnen scalken* rade:
 Doen berouweden ichs my te spade!
 Ich sach die duuel mit groter scaren
2400Der voele ende ontellijch waren
 Die om mich doe quamen.
 Mijne ziele sij doen namen
 Ende voerdense ter hellen.
 Dat en mochten nyet ghetellen*+
2405Alle vleyschelike tonghen
 Die alden* mitten° ionghen
 Tot aenden doemelsdach*,
 Dat wonder* dat ich dae sach
 Van stancke ende van vuyre,
2410Die duuele onghehuyre*
 Mit alre qualen meyste.
 Ich sach die arme gheyste
 Inden afgronde vallen
 Ende bernen ende wallen*
2415In° solfer ende in peeck*.
 Daer was groot onghereeck*:
 Die rouck ende die stanck
 Het waer te segghen alte lanck°,
 Den vleyscheliken lieden
2420En mocht ment nyet bedieden*;
 Alle menschelike diet
 En mochtens verneemen nyet+97v [p. 171] Dat hondertdusentichste deyll -
 Ich en sach daer nyet dan alle onheyll -
2425Der qualen die ich dae ghesach
 Dat ich vertellen nyet en mach.
 Doen was ich voele onvroe.
 Doen voerde men mich voele hoe*
 In eyne stat dae ich te hant
2430All te puluer waert verbrant
 Ende voer in die locht:+
 Waert dat ich steruen mocht*
 Ich waer dusentweruen doot
 Soe anxtelijck was mijne noot;
2435Des ghinghe mich grote vreyse ane.
 Daer nae voerde men mich danne
 In eyn calde* soe groet
 Daer mich mijne sonden verdroet
 Dat ich soe bernde* inden viere°.
2440Ghenade was mich diere*
 Alle vrouwe* was mich benomen
 Nommer en moeten wij daer comen!
  
 Doen ich alle dit onderuant
 Doen voerde men mich altehant
2445Voer dat hoechste gherichte.
 Dat en mochte nyet lichte
 Nyemant ghesegghen noch verstaen
 Wie dae die wonne* was ghedaen,
 Die vroude ende die zierheit*,
2450Die ghenade ende die heerlijcheit.
 Dat mach ich seggen wael voerwaer:
 Het waer te lanck ende te swaer
 Ende te segghen ontellijck*,
 Te verstaen onmoeghelijck.
2455Die vroude* in hiemelrijck
 Die en mocht men vleyschelijck
 Nyemant volhoren nochte ghesien.
 En° al soude ouch dat geschien
 Dat god eynghen manne des gonde
2460Dat hij ghesegghen conde,+
 Egheyne menschelike oren+98r
+98v [p. 172] En mochte nyet ghehoren
 Noch gheyn herte vernemen.
 Die selighe die daer toe ghetemen
2465Ende daer toe sijn vercoren
 Sij waren salich geboren.
 Die vroude ende die wonne
 Es dae soe mengher konne
 Dat icht ghesegghen nyet en mach.
2470Doen ich, arme man, doen ghesach
 Die onuerganckelike eer
 Doen berouwede mich voele seer
 Dat ich ye waert gheboren
 Want ich dat hadde verloren
2475Doer mijne grote schulde
 Dat ich verliesen sulde
 Dat reyne ewighe leuen.
 All daer moest ich reden gheuen
 Van allen mijnen sonden.
2480Ich en dorster* nyet orkonden:
 Sij scheenen daer openbaer
 Mich sondighen mensche te swaer
 Beide groet ende cleyne;
 Nyet doer die wercken alleyne
2485Maer die wille ende ouch die woert
 All waest verradenisse off moert,
 Ende alle ghedachten mede
 Ende ouch alle ander ydelheide.
 Ende waer sij ghescieden telker stede
2490Dat des nye deyll en ghebrack,+
 Des ich quaets ye ghesprack
 Off dompheit ye ghedachte
 Mit daghe off mit nachte
 Dat waert mich all voer ghetelt°.
2495Daer mede waert ich gequelt
 Te mijnen groten onheyle,
 Mit rechten ordeyle:
 Mich waert daer sonder weder* rede*
 Wedersacht* der gods vrede°.
2500Dat was mich eyn ouel* raet*!
 Dit quam van mijnre misdaet
 Die ich hadde misdaen.+99r [p. 173] Ich sach die duuelen staen
 Voele eyselijck voer die doer*,
2505Die mijns verbeiden daer voer
 Als leewen ende als ghiere
 Ende als draken onghehiere*,
 Die mich voeren souden
 Daer sij mich quellen souden.
2510Des was mijn anxte vele groot.
 Maer* doch dat ich doe ghenoet*
 Eyns edelen heeren
 Die wert is groter eeren°,
 Die ghenadighe Sinte Seruaes°:
2515Die halp mich dat ich doe ghenas*;
 Die ghewarighe bode keerstes*
 Die halp mich eyns veerstes*
 Van hude ouer .VIJ. iaer.
 Dat willich uch seggen ouer waer:
2520Dat mich die veerst* is ghegheuen,+
 Dat mich verlenghet is mijn leuen,
 Des halp mich sinte Seruaes
 Die seer geweldich dae was;
 Dat waert mich wael anschijn:
2525Doen ich ghevoert soude sijn
 Inden vreyseliken afgronde
 Doer mijne grote sonde
 Doen verloesde mich die heilige man.
 Nu willich, offs mich god gan,
2530Mijne sonden gherne boeten:
 Mit mijnen bloeten voeten
 Willich besoeke° sijn graff
 Die mich soe goeden veerst* gaff.
 Die hulpe was mich° voele groet.
2535Der heer, des ich doe genoet*
 Inder groter sorghen mijn,
 Die moet ommer geloeft sijn,
 Sinte Seruaes, die mich loeste
 Ende mich soe wale getroeste*
2540In soe vreyseliker noet
 Als vander ewigher doot
 Ende mich dae alsoe beriet*.
 Dat en compt van mijnen herten* nyet:+99v [p. 174] Die wijle* ich hebbe mijnen sen
2545Ende ich in mijnen synnen ben
 Soe en willichs nyet vergheeten,
 Doer drincken noch doer eeten
 Doer armoede noch doer rijcheit
 Noch doer gheynre hande arbeyt
2550Noch doer gheynre hande noet+
 Noch doer vreyse vander doot.
 Op dat* mich god gheeft die cracht
 Ich sall hoem wesen dienstacht*
 Die wijle dat ich leuen moet°.
2555Wollen* ende baruoet
 Willich sijn graff besoeken -
 Ofs mich god wilt gherueken*° -
 Mit gheisteliker mynnen.
 Ich wils saen beghynnen
2560Altehant noch huyde.’
 Doen waren daer voele luyde
 Ervrouwet* vanden woerden
 Die sij heme segghen hoerden
 Als sij mit rechte solden sijn.
2565Dat deden sij wale schijn*
 Dat sijt guetlijck ontfinghen
 Ende sij mit heme ghinghen
 Te triecht te sinte Seruaes graue
 Mit scerpe* ende mit staue.
2570Der trouwen sij ghedachten,
 Haer offer sij daer brachten
 Seruacio den gheheren
 Toe* loue en de toe eeren,
 Man ende wijff ende kint.
2575Die ridder diende ommer sent
 Sinte Seruaes alle sijn leuen:
 Te eyghen* hadder sich ergheuen*
 Soe ons die vite* seet* voerwaer.
 Sent leefde hij die .VIJ. iaer
2580Als hoem der veerst was ghegheuen
 Ende beterde sijn leuen+
 Ende buetede sijne schulde
 Ende erwerf die gods hulde
 Ende vervulde sijn ghebodt.+100r
+100v [p. 175]2585Des sy gheloeft der soete godt
 Ende der goede sinte Seruaes
 Die sijn voerspreke* was.
  
 God die dit woude doen
 Ter eeren sinte Seruacium
2590Hij heuet voele doer hem gedaen.
 Nu suldi weten ende verstaen
 Eyn teyken voele heersam*
 Dat sinte Seruase ter eeren quam
 Die gode decke genade bat.
2595Te nyeuele inder stat° -
 Al dae sinte Geertruyt
 Gheeert is, die gods bruyt,
 Der die stat is ghevryet*
 Ende dat gods huys ghewijet:
2600Want daer ligghet haer gebeyne
 Dat suuer ende dat reyne;
 Die dat in eertrijck erwerff*
 Doen sij vleyschelijck sterff
 Dat haer ziele gheuoert° waert
2605Ten hiemele die salige vaert;
 Ende daer waert sij ghecroent:
 Doen was haer wael gheloent
 Hare reynicheiden
 Mit der ewigher rijcheiden*;
2610Soe groet was haer trouwe -
 Het* was eyne cloester vrouwe+
 Te nyeuele ende hiet Ode,
 Gherechte wijff ende goede
 Ende was gode ghehoersam
2615Ende leefde als haer betam*.
 Den gheist haer god ghegheuen°
 Dat sij mynde eyn reyne leuen.
 Haer seden waren soe reyne
 Dat sij dander alle ghemeyne
2620Hielde° mit groten mynnen,
 Ende te meysterynnen
 Doer haer doecht hadden vercoren.
 Sij was ouch selue wael geboren+101r [p. 176] Van vader ende van moeder
2625Ende sij hadde eynen broeder,
 Eynen ridder, eynen ouelen* man,
 Dien ich ghenoemen nyet en can.
 Maer als* ich van hoem vernam
 Soe was hij gode onghehoersam;
2630Als ich van hem hoerde ghewach
 Dat hij alre boeser seden plach
 Daer hij gode mit verwrachte*
 Want hijne nyet en vruchte*°.
 Dat men hoem van gods haluen ryet°
2635Daer toe en stont sijn sen nyet,
 Hi dede dat men hoem verboet.
 Des bleiff hi in sijnen sonden doot
 Daer sijn onrecht aen sceyn*;
 Want sijnre vriende egheyn
2640En haddens gheynen troost*
 Dat sijne ziele worde verloest°+
 Off datter woerde ommer raet,
 Doer sijne grote mesdaet
 Der hij openbaer plach
2645Als men hoerde ende sach
 Van hem mit nacht ende mit daghen;
 Want hij inden sonden waert erslagen*
 Inden vreyseliken valle*.
 Des vreesden die vrient alle
2650Datter ewelijck weer verloren
 Ende arnen* moeste gods toren.
  
 Sijn suster, die ghetrouwe,
 Sij hads groten rouwe
 Dat sij wel° betoende:
2655Si claechde ende sij weynde,
 Dat heilighe deuote wijff;
 Sij claechde luttel den lijff
 Dien sij ouch nyet en dorfte*° claghen
 Maer sij vruchte* seer der plaghen
2660Vander zielen ende der noet;
 Des was haer anxte herde groot.
 Mit daghe ende mit nachte° +101v [p. 177] Der zielen sij gedachte
 Mit almissen ende mit gebede
2665Mit menger venyen* die sij dede,
 Die gods onderdane,
 Mit menghen heyten trane°;
 Menghen psalme dat sij las,
 Want haer die ziele lieff was°;
2670Haer almissen die sij daer om gaff.
 Deckwijle soechte* sij dat graff+
 Sinte Geertruden*° hare vrouwen,
 Dat sij hem hare trouwen
 Eyns deyls liet ghenyeten*.
2675Tranen lietse vlieten
 Van haren oughen claer
 Voer sinte Geertruden altaer.
  
 Decke was sij onvroe.
 Teynen tijde quaemt soe -
2680Ich en weyt ouer wie lanck* -
 Doen men die metten* ghesanck
 Inden monster*, dat sij bleyff
 Daer sy haren yamer dreyff
 Als sij ghewoen was.
2685Sij bede* ende sij las
 Haer psalmen ende haren pselter*
 Voer sinte Geertruyden Elter*
 Ende haer gebede, der sij plach.
 Doen sij in hare venyen* lach
2690Haer broeder voer haer quam.
 Doen sij sijne stemme vernam
 Sij waert verschricket seer.
 ‘Ghenade, god, lieue heer’,
 Sprack doen vrouwe Ode,
2695‘Ghenade, vrouwe goede,
 Sinte maria, gods moeder!
 Bestu dat’, seide sij, ‘broeder?’
 ‘Ja ich’, sprack hij, ‘suster mijn,
 Ghij sult des ghewes sijn.
2700Hebt voele goeden troest:
 Op gods ghenaden ben ich verloest;+ +102r
+102v [p. 178] Mijne ziele die is ghenesen.’
 ‘Lieue broeder, wie mochte dat wesen?’
 Sprack dat heilich wijff,
2705‘Sent dattu alle dijn lijff
 Der boesheiden pleghes
 Ende inden sonden leghes
 Boudelike ende openbaer.
 Het was dich onmaer*
2710Dat men dich straefde* om dijn quaet
 Ende voerleyde° dijne mesdaet.’
 Die ziele antwoerde daer naer:
 ‘Suster’, seet hij, ‘dat is waer.
 Ich dede luttel goets
2715Ende was soe haert mijns moets
 Dat my des quaets nyet en verdroet.
 Mijne mesdaet was soe groet
 Dat ich doer mijne schulde
 Verloren hadde gods hulde*
2720Daer ich luttel om werff*.
 Doen ich die lichamelike doot sterff*
 Doen moest ich varen ter hellen
 Mitten boesen ghesellen*
 Die mich hadden verraden:
2725Voele ouels* sij mich daden.
 Dat ich dae hoerde ende sach
 Dat en willich seggen noch en mach.
 Wie* dat yamer was ghedaen*
 Dat en mochte gheyn mensche verstaen
2730Want en is nyet soe lichte.
 Doen quam ich voer dat gherichte
 Daer ich verordelt waert+
 Te derre onsaligher vaert
 Daer ich varen solde weder
2735In dat affgronde hier neder.
 Doent daer toe was comen
 Ende mich hadden genomen
 Die leyde helsche honde
 Inder seluer stonde
2740Die mich onsachte ruerden,
 Doe sij mich heenen voerden
 Mit voele vreyseliken scaren+103r [p. 179] Doen quamen sij voer eyne borch ghevaren
 Die scone was ende chierlijch,
2745Soe rijck ende soe heerlijch
 Dat icht volsegghen nyet en can.
 Daer stont eyn heerlijch man
 Opten muer bouen
 Die wert is ende seer te louen,
2750Eyn grauwe heer ende eyn alt.
 Hij nam mich doe mit ghewalt
 Den duuelen die mich dae brachten
 Mit pijnen mengher slachten*.
 Dat was der goede sinte Seruaes
2755Die soe gheweldich dae was
 Dat hij mich den duuelen dae nam.
 Soe wale mich dat ich daer quam!’
  
 Noch sprach die sondige jongelinck:
 ‘Suster, om eyn cleyne dinck
2760Halp hij mich ende troeste*,
 Sinte Seruaes, die mich dae verloeste
 Vut voele groter qualen*:
 Ich versoechten* te drie malen+
 Wollen* ende baruoet;
2765Des ich ommer vroe wesen moet
 Dat ich daer quam te ghebede°.
 Dat was allet dat ich ye ghedede
 Goets, des ich ghedencken can.
 Des loue ich den heiligen man,
2770Seruacius den reynen.
 Hi en verloeste mich nyet alleyne
 Vanden vreyseliken valle
 Maer sijne holden* alle
 Die yet doer* hem hadden gedaen;
2775Soe voele als hijre wolde ontfaen
 Die verurouder* ende ghetroester*,
 Van alre sorghen hijse verloeste,
  
 Der warighe gods holde*°
 Den hij doe helpen wolde,
2780Sinte Seruaes christus° bode+103v [p. 180] Die die ghewalt heuet van gode
 Die hem god te romen gaff
 By sinte peters graff.
 Doen hij daer ghenade bat
2785Voer tongheren sijne stat
 Dat sij moeste* gestaen*,
 Doen was die reden* soe ghedaen*
 Dat des en mochte wesen nyet.
 Sinte peter hoem riet
2790Dat hijs nyet meer en dede
 Ende voer die zielen bede;
 Sinte Seruaes, die gods holde*°,
 Alle die hij verloessen wolde+
 Ghetroesten ende ontbynden
2795Die souden ghenade vynden.
 Sinte peter°, die daer was ghesant,
 Den slotel gaff hij hon in die hant
 Dat nye man alsulken en sach
 Noch mensche ghewercken en mach
2800Van soe ghedanen wercke.
 Dien heuet noch sijne kercke
 Te lyteiken* ende te trooste.
 Die heer, die mich verloeste
 Doen ich alsoe verdeylt* was,
2805Der noethulper* sinte Servaes°,
 Hi heuet mengher moeder kint
 Ghetroest dar beuoren ende sent
 Ende menghe ziele ontbonden,
 Die ghenade aen hoem vonden,
2810Mennich hondert dusent;
 Ende noch doet te menger stont
 Alre tijde ghelijck.
 Hij heuet in hiemelrike
 Voele grote werdicheit.
2815Dat is die gods waerheit.
 Hij en mochte ouch hij opter eerden
 Nommermeer volloeft* werden
 Mit mensscheliken dinghen.
 Hi is in lutteringhen
2820Nae die apostele voele gheheer*.
 Te triecht heeft hij huys° ende eer;+104r [p. 181] Dat is den lande eyn groot troost.
 Sijne werdicheit heeft mich vertroest*
 Vut alsoe vreyseliker noet+
2825Als is die ewelike doot.
 Des moet hij ommermeer
 Hebben loff ende eer.
 In hiemel ende in eerden
 Louet men den werden,
2830Den groten heer Seruacium:
 Des gan hem der gods soen.’
  
 Doen sprack die vrouwe Ode:
 ‘Gheloeft sij god der goede
 Ende sinte Seruaes die gheheer
2835Moet hebben loef ende eer
 Ende moet gebenedijt sijn.
 Nu segghe, lieue broeder mijn,
 Sent dattu soe best getroest*.
 Dattu vut der hellen best verloest,
2840Waeromme queemstu her weder
 In dit ellende hier neder
 In deser groter ellenden ende armoeden?’
 Hij antwerde: ‘lieue suster goede’,
 Sprack der verloeste gheyste,
2845‘Doer dijnen wille alre meyste,
 Namelijck doer dijne scholde*:
 Dat ich dich segghen wolde
 Die goede nuwe meere
 Dat ich verloest weer,
2850Des quam ich dich te trooste*.
 Der heer die mich verloeste
 Doen ich verordelt was
 Die ghenadighe sinte Seruaes,
 Dat hi te bat gheloeft sij:+
2855In nomine domini
 Soe beuele ich dich, suster, dat
 Dattu hem dienes des te bat
 Ende des te voerder eeres
 Ende dijnen vlijt daer toe keres:
2860Dat is dijns selues salicheit+104v
+105r [p. 182] Ende segghe dese waerheit
 Die ich dich hebbe cont ghedaen
 Den luden, dijt int goede verstaen,
 Den mannen ende den wijuen.
2865Men sall die reden beschrijuen
 Ter eeren sanctus Seruacium.’
 ‘Dat willich voele gherne doen,’
 Sprack die cloester vrouwe
 Doer genade ende doer trouwe°,
2870‘Want ich bens voele vroe.’
 Doen schiet hij van haer alsoe
 Dat sij en wiste waer hij quam.
 Doen sij die redene vernam
 Sij en hoerdes nyet meer noch en sach.
2875Sent diende sij nacht ende dach
 Gode als eyn salich wijff
 Ende was voert alle haer lijff*
 Sinte Seruaes ghehoersam
 Ende seide wat sij dae vernam:
2880Wie datse haer broeder hadde getroost*
 Dat hij vander hellen waer verloost
 Ouermids die hulpe van sinte Seruaes;
 Ende loefden alsoe alst recht was.
  
 Als ment te recht can verstaen
2885God heuet menghen mensche ghedaen+
 Doer sinte Seruaese groet goet,
 Als hij noch mennichweruen doet
 Stille ende openbaer;
 Dat lanck te segghen waer
2890Dat goet dat all van hoem gheschiet;
 Men mochtes all vertellen nyet°.
 Des es eyn deyl beschreuen
 Ende is ouch voele verholen bleuen -
 Dat men wale weyt, sonder waen -
2895Der teyken die hij heeft ghedaen
 Beide stille ende ouer luyt.
 Nu bidden wij den gods druyt
 Doer sijne grote ghenade
 Dat hij ons nyet en versmade+105v [p. 183]2900Doer egheyene onse crancheit
 Ende ons sijne gherechticheit
 Te gods ghenaden brenghe
 Ende hij ons verdenghe*
 Aen onsen heer ihesum keerste*:
2905Dat hij ons gheueerste*
 Dat wij gebeteren onse leuen,
 Wantten god der werelt hadde gegeuen
 Tot eynen predickare
 Ende tot eynen noethulpare*;
2910Dat hij onse bede alsoe ontfae
 Dattet ons in staden stae
 Ten eweliken lyue
 Ende ons te troeste blyue.
  
 Hier mach men doecht in mercken
2915Van sinte Seruaes werken+
 Ende aen sijn leuen, des hij plach,
 Dat men wel gherne horen mach.
 Ende die teyken die god dede
 Doer sijnen wille te mengher stede
2920Die sijn voele heerlijck.
 In dutschen dichtede dit heynrijck
 Die van veldeken was geboren.
 Hij hadde sinte Seruaes verkoren
 Te patrone ende te heren
2925Des maecte hij hem dit ter eeren
 Doer genade ende doer mynne°;
 Des hoem ouch bat die Grauynne
 Van loen, die edel agnes.
 Te bat lustede hoem des
2930Dat hijt te dutschen keerde*,
 Alse hoem die vite* leerde
 Daer nae der waerheit in was ghescreuen
 Des heilighen sinte seruaes leuen
 Ende sijne myraculen scone
2935Na sijnre translacione*
 Die noch sijn voele heersam*.
 Als* hij die waerheit dae vernam
 Gherechte ende ontwyuelijck,+106r [p. 184] All daer nae dichtet heynrijck
2940Voele recht ende bescheydelijck,
 Dat* hij bedechtelijck
 Nye daer aen en mysde* noch en loech.
 Des bat hem hessel oich
 Des men doch wale vermanen* mach
2945Die doen der Costerijen° plach*.
 Heynrick, die dit berichtede,+
 Ende in dutschen dichtede
 Ende alle dies hoem baden
 Ende hulpe daer toe daden
2950Ende allen dient lieff was,
 Den moet god ende sinte Seruaes
 Verloessen ende ontbenden
 Als sij dit leuen eynden;
 Dat hon god moet gheuen°
2955Vroude ende ewich leuen
 Ende wonne onuerganckelijck.
 Amen - des bidt heynrijck
 In des waren gods namen
 Goede lude alle te samen
2960Die dit boeck hoeren leesen,
 Dat hij in haer ghedynge* moet wesen
 Te gode van hiemelrike
 Dat hij ghenadelike
 Sijne ziele moete verloessen
2965Want hi decke hadde mesdaen
 Ende eyn sondich mensche was -
 Dat hem der goede sinte Seruaes
 Sijne ziele moete verloessen
 Vanden duuelen den boesen,
2970Dat sij hem nyet en moeten* scaden
 Ende hij die ziele moete bestaden*
 In dat ewighe liecht,
 Die grote heer van triecht,
 Dat hij sijne ziele make vry
2975Inden name goids, Amen, dat sy.
  
 AMEN +106v