Vander Blauwen Scute
1Vroeger uitgegeven door zarncke in seb. brant's Narrenschiff, Einl. lxiii-lxvii (Leipzig, Wigand 1854), door den Heer buddingh in Een paar bladen uit de Gesch. der Kerkherv. (1855) 63-71, en laatstelijk door Dr. van vloten in den Taalen Letterb. 1, 90-93.
2De aanhef van dit gedicht, dat in den vorm eener oorkonde geschreven is, ontbreekt ongelukkig, en daardoor ook waarschijnlijk de sleutel ter verklaring. De ontbrekende verzen toch zullen wel den naam hebben bevat van den heer der Blauwe Scute in den gebruikelijken vorm bij oorkonden. Verg. de Inleiding.
............2
+Ende alle ghesellen van wilde manieren
Ontbieden wi gruet ende saluut,
Te comen in die Blauwe Scuut
5Ende inder Blauwer Scuten ghilde3.
Sijn si onedel of vanden scilde,
Hem allen gaern men ontfaet,
Op dat si leven als hier na staet
Ende werken mit al haer vermoghen.
10Nu hoert, ic sal haer leven toghen,
Die onser Scuten toebehoert;
Ende eerst vanden heren voert,
Ridders of knechts, die lien of lant
Versetten om ghelt in anders hant,
15Of die ter lomberde gaen,
Ende laten daer hoer pande verstaen
+H. 115.
3In een album uit de XVIIde eeuw op de Koninklijke Bibliotheek te 's Gravenhage komt eene merkwaardige afbeelding voor van de Blauwe Scute beladen met eenige Verloren Kinder. Het onderschrift luidt aldus:
Daer platbroeck speelman is, en stierman in de bane,
Daer sien hem de voghelen voer eenen huyben ane;
Ende al tiert syn gheselscap datse moghen sweeten,
Het sullen de sanghers in de blau schuyte heeten.
Zie verder de Inleiding.[p. 95]tekstkritische noten
Doer groten commer, suldi weten,
Ende die hoer coren groen eten,
Ende die hoer renten niet en moghen verbeyden,
20Ende garen groten staet leyden,
+Ende die alle jaers wat lants vercopen,
Ende haer schult laten hopen,
Ende die fyolen laten sorghen,
Ende die copen al datmen wil borghen,
25Ende haren staet niet en minderen,
Dat sijn onse verloren kinderen.
Ende die gheringhe sijn ter hant
Te slaen voer hoeft of mont of tant,
Ende die dobbelen of drincken,
30Singhen, springhen ende clincken,
Ende die wildelic ghebaren,
Ende die haer renten dubbelt vertaren,
Ende altoes liever vertrecken willen
Dan si thuus bleven stille,
35Ende die ghaerne belleren mit sconen vrouwen,
Die sullen dat ghilde ophouwen.
Voert vanden gheestliken heren
Die willen wi in onse ghilde eeren,
Apten ende grote prelaten,
40Die haer cloester tachter saten,
+Ende versetten ende vercopen
Des cloosters renten bi groten hopen,
Ende die na hoer ghenuchte leven,
Ende niet veel daerom en gheven
45Om den kommer ende lachter,
Dat haer cloester soe gaet tachter,
Ende des nachts brassen ende hoveren,
Ende onnutlic haer goet verteren,
Ende die voecken mit sconen wiven,
50Die sullen in onse ghilde bliven.
Voert1, gi papen ende gi clercken,29. Hs. do dobbelen. - 37. Hs. wanden. - 49. Hs. boecken (?). - 51. Hs. Hoert.
+H. 116.
+H. 117.
1Hier evenals in vs. 73 is Hoert door mij in Voert veranderd. Zarnke meent dat bij de hoofdverdeeling van de in de Blauwe Scute behoorende personen (vs. 37, 87, 125, 135 en 161) steeds de aanhef met Voert wordt ingeleid, terwijl bij de onderverdeeling der Gheestlike heren (vs. 37-86) in vs. 51 en 73 die aanhef Hoert moet luiden, gelijk ook in het Hs. staat. Op beide plaatsen en in vs. 148 komt mij de verandering in Voert beter voor.[p. 96]tekstkritische noten
Die gaern mit der lenden werken,
Ende gaeme haer ghenuuchte driven
Mit maechden of mit mannewiven,
55Of die gaerne drincken wijn,
Ende meer int gheselscap sijn
Dan haer renten moghen draghen,
Ende bi nachten ende bi daghen
Boeven, spelen, dobbelen ende drincken,
60Ende niet veel daer op en dincken,
Of haer guet mit groten hopen1,
Ende dan te Rome lopen
Om ander goet, ende dan verteren
Al haer goet ende cleyder mede,
65Ende comen weder naect thuus
Sonder proven seer confuus;
Of die papen ende provende heren,
Die haer proven permuteren
Om ander proven, die arger sijn,
70Ende nemen daer of dat gheldekijn,
Ende brenghent over mitten ghesellen,
Dese machmen inder Scuten tellen.
Voert moniken ende begheven lude
Die en willen wi niet vertruden,
75Die sielmissen ghelt ende steecpenninghen
Mitten ghesellen overbrenghen,
Ende al haer baet van haer termijn
Verminnen of verdrincken in wijn,
Of diet mit gueden ghesellen verteren,
80Ende lichtelic absolveren
Van al dat een heeft misdaen,
Opdat si daer of ghelt ontfaen,
+Ende die crancke rekeninghen
Haren clooster daer of bringhen
85Wat si winnen in haer termijn,
Dese sullen int ghilde sijn.
Voert die poorters in die stede54. Hs. mannen wiven. - 67. Hs. Op. - 68. Hs. permitteren. - 73. Hs. Hoert, beghinen. - 86. Hs. bliven.
1Aan dit vers ontbreekt het ww., dat waarschijnlijk in guet verscholen is. Een afschrijver las misschien voor gaet - guet. Oorspronkelijk kan er b.v. gestaan hebben:
Of thaer tegaet mit groten hopen.
Thaer, het hunne, staat over tegen het in vs. 63 genoemde ander goet.
+H. 119.[p. 97]tekstkritische noten
Ende gueder luden kinder mede,
Die niet en sorghen noch en sparen,
90Ende grof ende grotelic vertaren
Dat hem van haer ouders is bleven,
Ende niet veel daer om en gheven,
Hoe onnuttelic sijt overbringhen,
Ende dobbelen, spelen ende singhen
95Sonder sorghen, wilder dan wilt,
Hi en dochte niet dat hi en mite hilt1:
‘God onse heer is rijc ghenoech:
Laet ons nemen onse ghevoech
Vanden onsen sonder sorghen:
100Laet si sorghen die ons borghen;’
Ende die niet en sorghen dach noch nacht,
Voer al haer goet is wech ghebracht
Mit vrouwekijns of mit lichten wiven,
+Of mit buverien te driven,
105Ende die slapen toter noen,
Voert dan niet en moghen doen,
Ende die nachts waken ende braken,
Want si int gheselscop raken;
Ende die niet en moghen doen of werken,
110Ende die harde nauwe merken
Wat die beste ghesellen sijn,
Ist in bier of in wijn;
Ende die renten noch lant en copen,
Noch ghelt in hare kisten hopen,
115Ende die meer verteren in een jaer
Dan drie jaer renten belopen voerwaer;
Ende die dus gaen desen ganc,
Al souden si daer na drie jaer lanc
Buten lande dienen ende varen,
120Nochtan en soude si niet sparen:
Dus gherecht sijn si ende fijn,
Dese moghen wael int ghilde sijn;
Want si meest meesten ende groyen,
+Als si die Blauwe Scuut sien royen.101. Hs. nacht noch dach. - 102. Hs. ghebract.
1Dr. van vloten teekent op dit vers aan: ‘rochte? - (het deerde hem niet).’ Waarschijnlijk is rochte de ware lezing, doch dan leze men het vers aldus:
Hem en rochte niet dat hi en mite hilt.
+H. 120.
+H. 121.[p. 98]tekstkritische noten
125Voert vanden gueden vroukijns fijn,
Die gaern bi die guede ghesellen sijn,
Ende die Venus dwinghet, die goddinne,
Ende garen draghen verholen minne,
Ist abdisse ofte nonne,
130Die deen bet dan dander gonne,
Ende mit sinte Jorijs vissop sijn begoten,
Dese moghen den scuten ghenoten;
Want si guede ghesellen beraden,
Als si mit commer sijn beladen.
135Voert vanden minliken beghinen,
Die so heilich sijn van scinen,
Ende so minlic oechkijns draghen,
Dat een dat herte duncke waghen
Ende vergaren mit haren aensien,
140Ende gaerne gueder minnen plien,
Ende in rechter caritaet:
Hier mede ist datmen die Scuut laed.
Oec maechden, diemen te laughe hout,
Ende groet worden ende out
145+XXV jaer of meer,
Dese maechden torentet alte seer,
Dat si alleyn [sitten] bliven.
Voert vanden mannewiven,
Dien goet gheselscop es ghenaem1,
150Waert dat hem te voren quaem,
Ende die hebben oude mannen,
Die hem gheen solaes en gannen
Noch en doen noch en driven,
Dese vrouwen ende dese wiven
155Gaerne na guede ghesellen vraghen,
Die hem haer leet helpen draghen,
Ende mit vroechden willen leven,
Mer dese moeten dicke gheven:129. Hs. of. - 130. Hs. gunne. - 147. sitten ontbr. - 148. Hs. Hoert, mannen wiven. - 149. Hs. Die gaerne goet gheselscop driven. - 151. Hs. Die. - 153. Hs. een doen.
+H. 122.
1In het Hs. rijmen vs. 149 en 150 niet. Dr. van vloten laat het vers bijna onveranderd, doch leest in plaats van driven - naem. Dit enkelvoud past echter volstrekt niet bij vs. 148, 150 en 151, waarin steeds een mv. gevonden wordt. Door mijne verandering blijft de zin dezelfde, terwijl het rijm is hersteld.[p. 99]tekstkritische noten
Hier om sullen si in die Scuut
160Die vracht wesen uut ende uyt.
Voert van alden gueden ghesellen,
Die willen wi in onse ghilde tellen,
Ende eeren ende minnen,
Die gaerne haer broet winnen
165Mit ambocht ende mit comenscop,
+Ende dat weder int gheselscop
Bibrenghen mit groten hopen,
Ende gheen lant daer mede copen;
Ende die dienres ende knapen
170Willen wi in onse ghilde rapen,
Die al haer winninghe ende baten
Des Sonnendaechs in die taverne laten,
Ende verteren drie weken tachter
Of een maent, dat en is gheen lachter,
175Of die op een dach verspelen
Haer somerhuer, of so vele
Als si winnen binnen den jaer,
Ende hem dat weder suer ende swaer
Laten worden vro und spaed:
180Dese nemen wi in ghenaed.
Ende die joncwiven in die steden
Ende opten landen oec mede,
Die haren sin legghen of stellen
An een of an tween goeden ghesellen,
185Ende liever gaen dansen ende spelen,
Dan si te huus deden vele,
+Ende des nachts mitten ghesellen waken,
Al souden si sterven van vake,
Die nochtan niet en souden laten,
190Si en souden haren buel inlaten:
Dese sijn inder Scuten ghilde.
Nu mocht een vraghen, of hi wilde,
Die in dit ghilde comen woude,
Of hi al dese punten soude
195Moeten doen, die sijn voerscreven:
Hier op willen wi antwoert gheven.164. Hs. Ende gaerne. - 166. Hs. mit. - 171. Hs. winnighe. - 176. Hs. veel.
+H. 123.
+H. 124.[p. 100]tekstkritische noten
Een mensche sal in hem selven gaen,
Ende sien sijn regiment aen
Van sinen leven ende wandelinghen,
200Van seden ende van allen dinghen,
Die hi daghelix plecht te hantieren.
Vint hi meer punten van manieren,
Die hem meer ter wijsheit trecken,
Dan wijsheit die ter dwaesheit trecken,
205So en is hi in onse ghilde niet1.
Mer die in hem selven siet
Meer punten dan hier staen voerscreven
+Dan wyselike mede te leven,
Die sinen staet meest regeren,
210Ende sinen goede meest deeren,
Dese sullen in onse Scute gaen
Ende onse ghilde nemen aen.
Oec soe willen wi een except maken,
Dat onse ghilde en sal niement ghenaken,
215Noch in onse ghilde wesen,
Die een punt heeft van desen:
Als moerdbranders, dief of moerdenaer,
Zerovers of verraders swaer,
Boerssniders ende alle lodders meede,
220Die quade fauten hebben onder haer leden:
Dese sijn al uutghenomen,
Ende die en moghen in onse ghilde niet comen.
Mer het valt wel over al,
Dat een mit groten ongheval
225Dootslach doet in toorne heet,
Dat hem na is harde leet,197. Hs. En. - 203. Hs. Dan hem. - 223. Hs. walt veel. - 225. Hs. dootsclach, toornre.
1Deze verzen zijn wederom door een afschrijver zoo gruwelijk bedorven, dat het zoo niet moeilijk is den zin op te maken, dan toch te bepalen wat de dichter geschreven heeft. In vs. 203 is vooreerst Dan in Die veranderd, dat wel geen nadere verdediging zal behoeven. Vs. 203 en 204 hebben twee gelijke rijmen, en daarvan moet zeker één veranderd worden. Voorts is in vs. 204 het woord wijsheit door een slaperigen afschrijver nog eens herhaald uit den vorigen regel. Men verkrijgt althans een gezonden zin, wanneer men leest:
Die hem meer ter wijsheit wecken
Dan diene ter dwaesheit trecken,
So en is hi in onse ghilde niet.
+H. 125.[p. 101]tekstkritische noten
+Of die sijn lijf moet verweren:
Dese nemen wi op mit eeren;
Of die ruters opter straten1
230...........
Ende niet en roven op ghene vaert,
Si en sijn daer jeghens bewaert,
Of viant des lants heren,
Daer si roefs of rovens gheren,
235Sijn si scout of vanden scilde,
Soe nemen wise in onse ghilde.
Voert maec ic u een bediet,
Dat wi en willen die wiven niet,
Die sijn van sulken leven,
240Dat si daer niet om en gheven
Mit wien si sijn of mit hoe veel
[Si moghen driven haer riveel2],
Of diet al in laten gaen,
Maghen, swagheren, suldi verstaen;
245Of die quaet sijn van wanderinghe
En willen wi om ghene dinghe.
Mer een wijf die moet wel minnen
Eenen ende oec den anderen sinnen,
+Ende toghen hem haer ontfarmichede,
250Mer al mit besceydenhede,
Dats te segghen, soe ic meen,
Dat si niet en gaet ghemeen
Boven een ofte twe:
Anders en doech si min noch mee,234. Hs. roef of rovers. - 249. Hs. ontfarmhede. - 253. Hs. of. - 254. Hs. meer.
+H. 126.
1De volgende verzen zijn, ook tengevolge van het wegvallen van een regel, min verstaanbaar. Kan het ontbrekende vers misschien ook aldus hebben geluid:
Die hem niet te stelen saten?
Ik versta dan den zin aldus:
Onder degenen die wel worden opgenomen zijn zij, die onwillig doodslag hebben bedreven, of die voor levensbehoud strijden; òf de ruiters op 's heeren wegen, die geen beroep maken van stelen en niemand anders op hun tochten berooven dan òf die er tegen gewapend zijn, òf vijanden van den landsheer, wanneer deze op roof en rooven belust zijn, al zijn zij (nam. die vijanden van den landsheer) ook schouten of edelen, - ook deze worden in het gilde opgenomen.
De verandering in vs. 234 wijst zich dan van zelf aan.
2Aldus ex conjectura ingevoegd.
+H. 127.[p. 102]tekstkritische noten
255Dan datmen rekent voer een hoer,
Die om cleyn ghelt drijft sulke voer1.
Dese privilegien ende dese punten voerscreven
Hebben wi onse ghilde ghegeven,
Ende onse ghilde broeders mede,
260Ende sal dueren in ewichede,
Tot dat si hem anders saten,
Datsi onse ghilde moghen laten
In wijsheit of in huwelic,
Of dat si werden te rijc;
265Mer die leven bi onsen raed
Houden wi vast ende ghestaed
+Alle privilegien ende virtuut
Die toebehoren die Blawe Scuut,
Also langhe als si tonswaert keeren
270Ende iet hebben te verteren,
Ende onse ghilde willen hantieren.
Ende omdat wi willen in allen manieren
Onse privilegien houden in staden,
So hebben wi bi onsen raden
275Ende mit raden onser kinder mede,
Die wi heten van den Quaden Belede,
Binnen onsen leven dit bezeghelt.
Dat sulver is vercoft omme ghelt2,
Daer die seghel of was ghewracht,
280Ende dat ghelt is overghebracht
Also den menighen wel is bekent,
Die kennen onse quade regiment.
Ghegeven in ons Heren jaer
M. CCCC ende XIII voerwaer,
285Opten rechten Vastelavont,
Als die van Brabant wel is cont,256. Hs. die dinc doen. - 257. Hs. desen. - 276. Hs. beleden. - 278. Hs. ende ghelt.
1De gemaakte verbetering wijst zich als van zelf aan en behoeft geene nadere verklaring of verdediging.
+H. 128.
2Ende is in dit vs. door mij veranderd in omme, d. i. voor, en daarmede wordt de zin gezond. Doch niet zoo het rijm: bezeghelt en omme ghélt. Misschien is hier aan een fout van den dichter te denken, die door het gezicht van het schijnbare rijm misschien is bedrogen geworden.[p. 103]tekstkritische noten
+Doe si in Oestpolre staken,
Ende die speren in die eer van vrouwen braken
Jeghens die van Oedekiins kerke.
290Hier bi so machmen merken,
Hoe dit ghilde in Brabant quam,
Ende men dit ghilt annam.
Mer dit ghilt was langhe te voren
TAnwerpe verheven ende vercoren,
295Eert die van Brabant ophieven;
Mer tAnwerpen en sijn ghien brieven
Noch gheen hantvesten, hoe si souden leven,
Si en worden hem hier na ghegeven
Uten hantvesten ende uten coren,
300Die jacop dichte van oestvoren.
Salus Regina Miseris!291. Hs. Doe.
+H. 129.