Vaols (document)

Sjpelling 2003 van ‘t Vieleter, Völser en Lemieësjer in ‘t kót durch d’r Will Kohnen 1. Klinkers De klinkers weëde gesjreëve wie in ‘t Hollensj. E paar aparte tekens zunt:

de è: dizze klinker kunt vur in wöäd wie: bèlk, lètste, lètter, rèts, sjwèster, wèrke, kèske;
de ö: dizze klinker kunt vur in wöäd wie: bölke, hödje, höfke, hön, pöt, töp, Völser;
de ó: dizze klinker kunt vur in wöäd wie: blód, gód, hónd, mónd, mótte;
de ae: dizze klinker kunt vur in wöäd wie: aend, laege, taege, waeg, waegel;
de äö: dizze klinker kunt vur in wöäd wie: väöl, täöt.

Sjrief noeëts aa, ee, oo, uu, wen dat vanoet ‘t Hollensj verkieëd is, dus: ape, kure, same, sjtevig, ule, (‘apen, kuren, samen, stevig, uilen’). 2. Tweiklanke Vurbeelde va Vieleter (en Völser) wöäd mit tweiklanke:

ieë kastieël, kieës, mieë, nieëne, zieë ‘kasteel, kaas, meer (aantal), naaien, zien’;
oa doa, koad, moag, poal, sjtroat, woad ‘daar, touw, mag, paal, straat, woord’;
öä höäksjke, pöäl, pöätske, vlöägel, wöäd ‘haakje, palen, poortje, vleugel, woorden’;
oeë broeëd, doeës, groeët, loeët, noeëts, sjoeël ‘brood, doos, groot, lucht, nooit, school’;
uuë bruuëdje, duuëske, muuëte, nuuëdig ‘broodje, doosje, moesten, nodig’;
eë (ich) beën, eët, leës, sjpeël ‘(ik) bid, eet, lees, speel’;
eej beej, beejgenee, heej, vreej, zeej ‘bij, bij elkaar, hier, vrij, zij’;
euë beuësj, sjleuëtel ‘beurs, sleutel’;
uuj huuj, luuj ‘vandaag, mensen’;
ow (ich) blow, how, zow, ow, gow, kow ‘(ik) bloed, sla, zou, oog, goed, koe’;
ui grui, hui, mui, nui ‘groei, hooi, moe, nieuw’;
ou bouwe, houwe, trouwe ‘bouwen, hadden/houden, trouwen’;
aw awdste, awwerwèts, awwer, vraw ‘oudste, ouderwets, ouder, vrouw’.

Dök kunt ‘t vur dat e woad wie beveurbeeld zieë (‘zien’) óch get gans angesj i-hilt: dat ken nit woar zieë (‘dat kan niet waar zijn’) of de zieë (‘de zee’).

ei boerderei, sjilderei, twei, wei ‘boerderij, schilderij, twee, weide’.
oa I Viele weëd de oa, wie in d’r plaatsjnaam Kirkroa, lang nit zoe sjwoar oetgesjproake wie i Vols

of verneumde plaatsj. D’r klank oa liekt op ing tusjevorm va oa en ao. Versjeel is óch te vinge in de sjriefwies en oetsjproak tusje Viele en Vols. I Viele zeët me: gidderinge, groeët, gevve en sjtroat. I Vols en Lemieësj sjrieft en sjpricht me dat ieëder oet wie: jidderinge, jroeës, jevve en sjtroas. (‘iedereen, groot, geven en straat’) Sjun sjungsjere. Woordspeling: ‘mooie schoentjes’. 3. Mitklinkers

gk: weëd alling gebroekt beej mugke, liegke ‘muggen, liggen’;
nk: gank, lank ‘gang, lang’;
sj: sjpeule, sjong, sjtóng, sjtool, sjpiggel ‘afwassen, schoen(en), stond, stoel, spiegel’;
zj: zjwaje, zjwaailit ‘zwaaien, zwaailicht’.

Zègke weëd in ós sjtreek ganit gebroekt. Veer zage: ich zaag, doe zeës, heë zeët, deer zaat, zeej zage. (‘Wij zeggen: ik zeg, jij zegt, hij zegt, u zei, zij zeggen’). Beej v.v.t.: Ich zaat: “Hat deer geer e sjtuk zelfgebakke krumelevlaam?” (‘Bij v.v.t.: Ik zei: “Hebt u graag een stuk zelfgebakken kruimelvlaai?”’). 4. t of d hinge an e woad Ópvallend is ‘t dat beej ós in de sjtreek de ‘t’ of de ‘d’ hinge an e woad, erg dudelik te hure is: bedankt Jo, ós dialekt, gans a-gepaast, doe has ‘t mich beloafd. Umdat me die lètste lètter zoe gód ken hure, weëd ze óch mitgesjreëve! 5. 't Wöädje te Kens te kómme? Has te huuj vreej? Kuns te eëte? Woars te vamörge winkele? (‘Kun je komen? Heb je vandaag vrij? Kom je eten? Was je vanmorgen winkelen?’). Óch huurt me väöl: Wils doe? Has doe? Hat dee? Wilt dee? Hant veer? (‘Wil je? Heb je? Hebt u? Wilt u / willen jullie? Hebben wij? ’). 6. Bezittelike en persuuënlike veurnaamwöäd mie hoes – mijn huis zie bóch – zijn boek heure hónd – haar hond ós kink – ons kind ós kinger – onze kinderen ózze gaad – onze tuin 7. Linwöäd Linwöäd zoeväöl wie meugelik ónverenderd lotte: cd-rom, computer, diskette, DVD-drive, joggingpak, magnetron, monitor, notebook, parfum, printer, sorry, teddybeer, vulpen, yoghurt, handy, bureau, niveau. Dat verhuuëgt de herkenbaarheed en zurgt d’rvur dat me beej e bóch, de verhaallijn beëter ken blieve volge. Waal sjrieft me: hel sjief, moesmat, potloeëd.